BLOG WE LAW YOU 08(56)/24 DATA PUBLIKACJI: 03/08/2024 AUTOR: Bartłomiej Kobyliński
JAKĄ ROLĘ W SYSTEMIE INSTYTUCJI OPIEKI ZDROWOTNEJ I POMOCY SPOŁECZNEJ PEŁNIĄ DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ? W JAKI SPOSÓB PODMIOTY PRYWATNE, TAKIE JAK SPÓŁKI I FUNDACJE, MOGĄ ZAŁOŻYĆ DPS? CZY PROWADZENIE DPS TO DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA, DOCHODOWA I PERSPEKTYWICZNA Z PUNKTU WIDZENIA STARZENIA SIĘ SPOŁECZEŃSTWA? NA TE WSZYSTKIE PYTANIE STARAMY SIĘ ZNALEŹĆ ODPOWIEDŹ W TYM ARTYKULE.
Domy pomocy społecznej ("DPS") tworzone są w celu zaspokojenia potrzeb osób wymagających całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, które nie mogą samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu i nie można im zapewnić niezbędnej pomocy w postaci innych usług opiekuńczych. Od razu należy zastrzec, że mieszkańcami domów pomocy społecznej nie mogą być osoby wymagające wzmożonej opieki medycznej. Takie osoby kieruje się do innego typu podmiotów. Od tego zagadnienia - odróżnienia DPS od innych podmiotów działających w systemie opieki społecznej i zdrowotnej - można rozpocząć ich charakterystykę.
W zakresie opieki zdrowotnej, podobne do DPS mogą wydawać się podmioty udzielające całodobowych i stacjonarnych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne. O tym, jakie to podmioty, mówi przede wszystkim art. 9 i 12 ustawy o działalności leczniczej.
zakłady opiekuńczo lecznicze (ZOL) są podmiotami leczniczymi, w których udziela się stacjonarnych i całodobowych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne. Przyjęcia pacjentów do ZOL odbywają się na podstawie skierowania lekarza. Pobyt w ZOL jest częściowo odpłatny. Pacjent pokrywa cenę wyżywienia i zakwaterowania (do 70% dochodu pacjenta), zaś koszty świadczeń zdrowotnych są finansowane ze środków publicznych. ZOL odróżnia się od DPS większą intensywnością sprawowanej opieki zdrowotnej. W DPS opieka zdrowotna świadczona jest w ograniczonym zakresie. Inne różnice polegają m.in. na wskazaniach i sposobie kwalifikacji pacjentów do ZOL i DPS.
zakłady pielęgnacyjno-opiekuńcze (ZPO) - to podmioty lecznicze, których zakres działalności jest bardzo zbliżony do ZOL. Zasady funkcjonowania ZOL i ZPS określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu świadczeń pielęgnacyjnych i opiekuńczych w ramach opieki długoterminowej.
zakłady rehabilitacji leczniczej powoływane są w celu udzielaniu świadczeń zdrowotnych polegających na działaniach usprawniających, które służą zachowaniu, przywracaniu i poprawie zdrowia. Zasady udzielania świadczen zdrowotnych z zakresu rehabilitacji w takich zakładach reguluje Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu rehabilitacji leczniczej.
hospicja, których celem jest sprawowanie wszechstronnej opieki zdrowotnej, psychologicznej i społecznej nad pacjentami znajdującymi się w stanie terminalnym oraz opieki nad rodzinami tych pacjentów. Warunki działania hospicjów określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 29 października 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki paliatywnej i hospicyjnej.
Oprócz świadczeń opieki zdrowotnej, obywatele mają prawo do uzyskania świadczeń z zakresu pomocy społecznej, o których mowa przede wszystkim w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Ustawa o pomocy społecznej określa również zasady funkcjonowania domów pomocy społecznej. Oprócz nich, jest podstawą do tworzenia i funkcjonowania szeregu innych podmiotów, których działalność może jawić się jako podobna względem DPS. Są to:
regionalne ośrodki polityki społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki pomocy społecznej lub centra usług społecznych - to instytucje tworzone przez jednostki samorządu terytorialnego, które realizują powierzone im zadania z zakresu pomocy społecznej.
ośrodki interwencji kryzysowej (art. 47) - w ramach interwencji na rzecz osób i rodzin będących w stanie kryzysu psychospołecznego udziela się natychmiastowej specjalistycznej pomocy psychologicznej, a w zależności od potrzeb - poradnictwa socjalnego lub prawnego, w sytuacjach uzasadnionych - schronienia do 3 miesięcy. Organizacja ośrodków interwencji kryzysowej jest zadaniem administracji samorządowej na szczeblu powiatowym.
ośrodki wsparcia (art. 51) - osobom, które ze względu na wiek, chorobę lub niepełnosprawność wymagają częściowej opieki i pomocy w zaspokajaniu niezbędnych potrzeb życiowych, mogą być przyznane usługi opiekuńcze, specjalistyczne usługi opiekuńcze lub posiłek, świadczone w ośrodku wsparcia. Ośrodkiem wsparcia może być ośrodek wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, dzienny dom pomocy, dom dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, schronisko dla osób bezdomnych z usługami opiekuńczymi oraz klub samopomocy.
środowiskowy dom samopomocy lub klub samopomocy (art. 51a - 51c) - to ośrodki wsparcia dla osób z zaburzeniami psychicznymi, które wymagają pomocy do życia w środowisku rodzinnym i społecznym, w szczególności w celu zwiększania zaradności i samodzielności życiowej, a także ich integracji społecznej. Świadczenia te mogą być udzielane w trybie całodobowym - pobytu w środowiskowym domu samopomocy. Szczegółowe warunki funkcjonowania tych podmiotów reguluje Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie środowiskowych domów samopomocy. Środowiskowe domy samopomocy i kluby samopomocy mogą być tworzone przez jednostki samorządu terytorialnego, lub też organizacje pozarządowe, którym zlecono zadanie ich prowadzenia.
rodzinne domy pomocy (art. 52) - tworzy się dla osób wymagających pomocy innych z powodu wieku lub niepełnosprawności. Rodzinny dom pomocy stanowi formę usług opiekuńczych i bytowych świadczonych całodobowo dla nie mniej niż trzech i nie więcej niż ośmiu osób zamieszkujących wspólnie. Rodzinny dom pomocy jest prowadzony na podstawie umowy zawartej z gminą właściwą ze względu na miejsce położenia rodzinnego domu pomocy. Szczegółowe zasady fukcjonowania tych podmiotów określa Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 2024 r. w sprawie rodzinnych domów pomocy.
Ponadto, nie można zapomnieć, że dopuszczalne prawnie jest również prowadzenie działalności gospodarczej, polegającej na zapewnieniu całodobowej opieki osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku prowadzone jako działalność gospodarcza. Podjęcie takiej działalności wymaga uzyskania zezwolenia, o którym mowa w art. 67 ustawy o pomocy społecznej.
W świetle powyższego, możemy zdefiniować DPS jako podmiot udzielający pomocy społecznej w formie stacjonarnej i całodobowej osobom, które nie wymagają stałej opieki zdrowotnej (dlatego ustawa określa te osoby mianem "mieszkańców domu", a nie "pacjentów"), w tym rehabilitacji czy opieki psychiatrycznej. Nie są to osoby, które znajdują się w stanie kryzysu psychospołecznego, czy bezdomne, którym pomocy udzielają inne podmioty. Art. 54 ustawy o pomocy społecznej wskazuje, że do DPS kierowane są osoby wymagające całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych. Usługi opiekuńcze, określone w art. 50 - 51 ustawy, obejmują zarówno usługi w miejscu zamieszkania, w tym nową formę - usługi sąsiedzkie - jak też w ośrodkach wsparcia. Ośrodki wsparcia mają różną specyfikę - obejmują instytucje służące pomocą dla osób z zaburzeniami psychicznymi, w momencie kryzysu psychospołecznego czy zmagające się z bezdomnością. Dlatego definiując zakres podmiotowy działalności DPS należy wyłączyć z niego osoby wymagające wsparcia z przyczyn, dla których przeciwdziałania powołano inne podmioty.
Zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej, domy pomocy społecznej świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. Organizacja domu pomocy społecznej, zakres i poziom usług świadczonych przez dom uwzględnia w szczególności wolność, intymność, godność i poczucie bezpieczeństwa mieszkańców domu oraz stopień ich fizycznej i psychicznej sprawności. Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na następujące typy domów dla: osób w podeszłym wieku, osób przewlekle somatycznie chorych, osób przewlekle psychicznie chorych, dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie, dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie, osób niepełnosprawnych fizycznie, osób uzależnionych od alkoholu.
Decyzję o skierowaniu do DPS podejmuje organ gminy lub powiatu właściwy dla miejsca zamieszkania osoby kierowanej. Wnioski w tej sprawie należy składać do ośrodka pomocy społecznej. Oprócz osoby ubiegającej się o umieszczenie w DPS, wniosek o skierowanie do DPS może złożyć także powiatowe centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej, o ile uzyskało zgodę tej osoby. Zgoda osoby kierowanej na umieszczenie w DPS jest zasadą, od której są nieliczne wyjątki. Po pierwsze, w przypadku osób ubezwłasnowolnionych całkowicie, lub też małoletniej, zgodę na umieszczenie w DPS wydaje sąd opiekuńczy, w miarę możliwości wysłuchuje się stanowiska osoby kierowanej, jednakże ostateczną decyzję podejmuje sąd. Drugi wyjątek wynika z zastosowania art. 54 ust. 4 ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli osoba niezbędnie wymagająca opieki nie wyraża zgody na umieszczenie w DPS, bądź też zgodę taką cofa, instytucje pomocy społecznej powinny powiadomić - w zależności od przypadku - sąd lub prokuratora.
Wnioskodawców kieruje się do DPS zlokalizowanych jak najbliżej ich miejsca zamieszkania. Od tej zasady również istnieją wyjątki. W przypadku, gdy przewidywany termin przyjęcia do najbliższego DPS przekracza trzy miesiące, istnieje możliwość skierowania do innego, również możliwie najbliższego DPS, gdzie termin oczekiwania jest krótszy. Ponadto, należy zwrócić uwagę, że wnioskodawca jest kierowany do DPS określonego typu. Najbliższy DPS tego typu może wcale nie być obiektywnie blisko miejsca zamieszkania wnioskodawcy. Po trzecie, art. 54 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, który stanowi o kierowaniu do najbliższego wnioskodawcy DPS, zawiera klauzulę "chyba, że okoliczności sprawy wskazują inaczej". Daje to możliwość, aby organy gminy, podejmujące decyzje w indywidualnych sprawach skierowania do DPS uznały, że istnieją przesłanki, przemawiające za umieszczeniem wnioskodawcy w innym DPS, niż najbliższy jego miejscu zamieszkania.
Domy pomocy społecznej mogą prowadzić nie tylko jednostki samorządu terytorialnego, kościoły, związki wyznaniowe oraz organizacje społeczne, fundacje, stowarzyszenia i inne osoby prawne, a także osoby fizyczne. To oznacza, że początkiem organizowania DPS jest powołanie podmiotu, który będzie prowadził działalność w tym zakresie. Najczęściej wybieraną formą są fundacje, a także spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie działające w celu osiągnięcia zysku.
Prowadzenie domu pomocy społecznej wymaga uzyskania zezwolenia wojewody właściwego ze względu na jego lokalizację. Aby uzyskać zezwolenie, wnioskodawca musi spełnić określone prawem wymogi (standardy) prowadzenia DPS. Te określa przede wszystkim Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 sierpnia 2012 r. w sprawie domów pomocy społecznej. Można je podzielić na wymogi dotyczące:
zapewnienia usług wspomagających, w szczególności: umożliwieniu udziału w terapii zajęciowej, podnoszeniu sprawności w zakresie komunikacji wspomagającej lub alternatywnej, w przypadku osób z problemami w komunikacji werbalnej, stymulowaniu nawiązywania, utrzymywania i rozwijania kontaktu z rodziną i społecznością lokalną, działaniu zmierzającym do usamodzielnienia mieszkańca domu, pomocy w podjęciu pracy, szczególnie mającej charakter terapeutyczny czy umożliwieniu zaspokojenia potrzeb religijnych i kulturalnych.
zapewnienia usług bytowych i opiekuńczych, polegających na wyżywieniu (rozporządzenie określa także ilość posiłków i zasady ich wydawania), dostarczeniu odzieży i obuwia, pomocy w utrzymaniu higieny osobistej, a także zapewnieniu środków czystości i higienicznych, gdy mieszkaniec DPS nie jest w stanie sam tego zrobić, udzielaniu pomocy w podstawowych czynnościach życiowych. Istotnym warunkiem jest, że liczba mieszkańców DPS nie powinna przekraczać stu. Wydaje się jednak, że nie ogranicza to spółek czy fundacji do prowadzenia kilku DPS.
organizacji techniczno-budowlanej budynku, w którym ma znajdować się DPS, w tym braku barier architektonicznych, rodzajów pomieszczeń, jakie powinien posiadać DPS (pokoje mieszkalne, dziennego pobytu, jadalnia, kuchnia, pomieszczenia terapeutyczno-zabiegowe i inne), wielkości pomieszczenia przypadającego na każdego mieszkańca, czy też ilości i wyposażenia łazienek.
ilości i kwalifikacji personelu DPS, który powinien zatrudniać:
kierownika DPS - powinien posiadać wyższe wykształcenie, co najmniej 3-letni staż pracy w pomocy społecznej oraz specjalizację z zakresu organizacji pomocy społecznej (art. 122 ustawy o pomocy społecznej).
pracowników socjalnych - nie mniej niż dwóch na stu mieszkańców domu.
pracowników zespołu terapeutyczno-opiekuńczego - zazwyczaj w wymiarze pół etatu na każdego mieszkańca domu.
możliwość kontaktu z psychologiem, a w przypadku domów pomocy społecznej niektórych rodzajów - z psychiatrą.
Można zauważyć, że DPS nie jest zobowiązany do zapewnienia opieki zdrowotnej mieszkańcom domu. Zadaniem DPS jest ułatwianie mieszkańcom w korzystaniu ze świadczeń przysługujących im w tamach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku leków i wyrobów medycznych, DPS nabywa je na takich samych zasadach jak osoby, którym mają posłużyć, tj. z uwzględnieniem ryczałtu i częściowej odpłatności. Dyrektor lub kierownik DPS ma obowiązek prowadzić prowadzi rejestr zgłoszeń o zdarzeniach nadzwyczajnych dotyczących mieszkańców domu, związanych z zagrożeniem życia lub zdrowia, w szczególności wypadkach, samouszkodzeniach, obrażeniach ciała.
Sam wniosek o zezwolenie na prowadzenie DPS nie jest przesadnie skomplikowany. Stosowana w tym przypadku procedura zmierza do ustalenia, czy wnioskodawca spełnia wymagania prawne, które wiążą się z prowadzeniem DPS. Dlatego do wniosku należy dołączyć m.in. informacje liczbie miejsc, o strukturze zatrudnienia i sposobie finansowania, czy też projekt regulaminu organizacyjnego. Przed wydaniem zezwolenia powołane organy mają obowiązek przeprowadzenia wizytacji w obiekcie, w którym ma być prowadzony DPS.
Sposób finansowania DPS i zakres stosowanych przepisów zależy od podmiotu tworzącego i podstawy wykonywania jego działalności. W oparciu o te kryteria można wyróżnić:
DPS, dla których podmiotem tworzącym są jednostki samorządu terytorialnego. Stosuje się do nich w pełni przepisy ustawy o pomocy społecznej. To oznacza m.in. że finansowane są z opłaty wnoszonej przez mieszkańców DPS, która ewentualnie może być uzupełniona przez osoby najbliższe lub gminę. Maksymalną wysokość opłaty określają organy samorządu terytorialnego.
DPS, dla których podmiotem tworzącym są podmioty prawa prywatnego, a więc w szczególności spółki, stowarzyszenia i fundacje. Takie DPS działają na zasadach komercyjnych, a więc m.in. same ustalają wysokość opłat za pobyt. Zatem nie stosuje się do nich omówionych poniżej przepisów ustawy o pomocy społecznej, które dotyczą określania wysokości opłaty, zobowiązania do jej ponoszenia przez osoby najbliższe, czy zwolnień z jej ponoszenia.
DPS, dla których podmiotem tworzącym są podmioty prawa prywatnego, które uzyskały zlecenie na wykonanie zadań administracji publicznej z zakresu pomocy społecznej - podmioty "prywatne" mogą uzyskać od jednostek administracji samorządowej i rządowej zlecenie na wykonywanie zadań z zakresu pomocy społecznej, polegających na prowadzeniu DPS. Zlecenia udziela się w trybie konkursowym, o którym mowa w art. 25 ustawy o pomocy społecznej. W takich przypadkach, wysokość kwoty, którą otrzymuje DPS za pacjenta określona jest w umowie zawarta między jednostką administracji a podmiotem prowadzącym DPS. Domy pomocy społecznej wykonujące zlecenie zobowiązane są do stosowania ustawy o pomocy społecznej w całości, lub - mówiąc inaczej - nie dotyczy ich wyłączenie ze stosowania niektórych przepisów tej ustawy, o której mowa w art. 65.
W przypadku, gdy pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny (DPS tworzone przez JST), wysokość opłaty ustala się do maksymalnej wysokości "średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca". Należy zwrócić uwagę, gdyż nie jest to tzw. średnia krajowa, czyli średnie wynagrodzenie określane przez GUS, a kwota, której wysokość określają jednostki samorządu terytorialnego specjalnie na potrzeby ustalania odpłatności w danym DPS. Podstawą jej obliczenia są koszty utrzymania tego DPS w poprzednim roku, powiększone o wskaźnik inflacji, które przypadają na jedno miejsce w DPS. W przypadku DPS rozpoczynających działalność, za podstawę ustalenia średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca, przyjmuje się dane statystyczne dotyczące tego typu podmiotów. Na moment publikacji tego artykułu, uśredniona stawka kosztu utrzymania mieszkańca DPS na terenie Warszawy, wynosiła około ośmiu i pół tysiąca złotych
Opłatę za pobyt w DPS wnosi w pierwszej kolejności osoba, która w nim przebywa. Opłata za pobyt w DPS nie może przekroczyć 70% dochodu mieszkańca domu. To słuszne ograniczenie w interesie mieszkańców, zmierzające do tego, aby mogli samodzielnie dysponować jakimikolwiek własnymi pieniędzmi. Dla wielu z nich jedynym jego źródłem jest emerytura, renta lub podobne świadczenie, które otrzymują w wysokości po pobraniu opłaty za pobyt w DPS. Opłatę mogą ponosić też osoby bliskie: małżonek, zstępni (dzieci, wnuki itd) i wstępni (rodzice, dziadkowie itd.). Zobowiązanie krewnych do ponoszenia opłaty jest zależne od tego, czy sami posiadają wystarczające dochody na utrzymanie siebie i rodziny. Może to nastąpić w drodze umowy między kierownikiem ośrodka pomocy społecznej (lub dyrektorem centrum usług społecznych), a krewnym osoby skierowanej do DPS. W postępowaniu w sprawie zawarcia umowy bierze się pod uwagę wysokość dochodów i możliwości osoby, która ma ponosić opłatę. W razie, gdy krewni nie chcą zawrzeć umowy, bądź też nie uiszczają wynikających z niej kwot, organy gminy ustalają zobowiązanych krewnych i wysokość ponoszonej przez nich opłaty w drodze decyzji administracyjnej. Dalsze nieuiszczanie opłat, mimo wydanej decyzji, prowadzi do ich ściągnięcia w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Jeżeli mieszkaniec domu i jego krewni nie są w stanie sfinansować całej opłaty za pobyt w DPS, brakującą kwotę dopłaca gmina.
W praktyce często pada pytanie o zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłaty za pobyt w DPS. Jest to związane z przypadkami osób, których relacje rodzinne daleko odbiegały od wzorcowych. Osoby takie mogą być zobowiązane za pobyt w DPS swojego krewnego np. po latach braku kontaktu z nim, lub też dopuszczenia się przez niego w przeszłości czynów, uniemożliwiających utrzymywanie zwyczajnych stosunków rodzinnych. Przypadki, w których można uzyskać zwolnienie od ponoszenia opłaty za pobyt w DPS określają art. 64 - 64b ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tymi przepisami, osobę wnoszącą opłatę lub zobowiązaną ("krewnego") do wnoszenia opłaty z DPS można zwolnić całkowicie lub częściowo z tej opłaty, na ich wniosek, w szczególności jeśli po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego okaże się, że osoby te:
wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.
Osoba zobowiązana przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu.
Można tu zauważyć, że art. 64 ustawy o pomocy społecznej, poprzez słowo "w szczególności", zawiera otwarty katalog powodów zwolnienia z ponoszenia opłaty za pobyt w DPS. Należy wnioskować, że możliwe jest zwolnienie ze względu na inne powody, niż wymienione w ustawie.
Prowadzenie DPS może wydawać się działalnością o potencjale ekonomicznym i rozwojowym, który może budzić zainteresowanie biznesu. Mówiąc bardziej kolokwialnie, przedsiębiorcy mogą zastanawiać się nad prowadzeniem DPS w celu osiągania zysku. W kontekście starzenia się społeczeństwa i wciąż niewielkiej liczby DPS w niektórych rejonach kraju, można prognozować, że zapotrzebowanie na miejsca w DPS będzie rosło w przyszłości. Na miejsca w DPS są "klienci", a w dodatku są to klienci płacący, co wynika nie tylko z pobierania części świadczeń z rent i emerytur, a także możliwości zobowiązania osób bliskich do ponoszenia opłaty, ale także z ostatecznego zagwarantowania jej wniesienia w pełnej wysokości przez gminę. Należy jednak podkreślić, że działalności DPS'u - nawet w formie spółki kapitałowej - nie można w pełni utożsamiać z działalnością gospodarczą.
Uzyskanie zlecenia na wykonywanie zadań administracji publicznej w zakresie pomocy społecznej jest często powodem, dla którego DPS jest zakładany. Zapewnia to stałych "klientów" oraz regularne opłaty, których płatność gwarantuje gmina. Zapewnia to możliwość pokrycia kosztów stałych działania DPS. Jeśli DPS wykonuje zlecenie, zobowiązany jest do stosowania szeregu dodatkowych wymagań ustawowych, których nie ma w przypadku udzielania świadczeń na zasadach komercyjnych. Bardzo istotne jest też to, że zlecenie mogą otrzymać tylko podmioty wymienione w art. 25 ustawy o pomocy społecznej, a więc takie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku, nawet jeśli jest to spółka kapitałowa. Jeśli DPS otrzymuje więcej środków, niż wynoszą koszty jego działalności, w kolejnych latach średni koszt pobytu w tym domu zostanie ustalony na kwotę niższą. Osoby tworzące DPS, np. członkowie zarządu spółki jej tworzącej, mogą być zatrudniani w DPS i otrzymywać wynagrodzenia. Nie ma natomiast legalnej możliwości transferu dochodu osiągniętego przez DPS do podmiotu tworzącego, wspólników, założycieli czy innych osób prywatnych.
W końcu należy zwrócić uwagę na przepisy ograniczające wnioskodawcom możliwość wyboru DPS, do którego zostaną skierowani. Zasadniczo powinien to być DPS najbliższy miejscu ich zamieszkania. Ogranicza to zjawisko "turystyki medycznej", wyboru tych DPS'ów, które bardziej odpowiadają wnioskodawcom, co wynika z założenia, że warunki we wszystkich z nich powinny być takie same. To odróżnia DPS'y od domów spokojnej starości, domów dla seniora i podobnych podmiotów, działających na zasadach komercyjnych, które konkurują między sobą przede wszystkim jakością standardów bytowych i zakresem usług opiekuńczych i zdrowotnych.