PRAWO AUTORSKIE I PRAWA POKREWNE NA JEDNOLITYM RYNKU CYFROWYM

Stoimy u progu ogromnej zmiany przepisów prawa autorskiego. Określenie "u progu" jest wyjątkowo trafne w tym przypadku. Do dnia 7 czerwca 2021 r. Rzeczpospolita Polska była zobowiązana do wdrożenia dwóch dyrektyw:  2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz 2019/789 ustanawiająca przepisy dotyczące wykonywania praw autorskich i praw pokrewnych mające zastosowanie do niektórych transmisji online prowadzonych przez organizacje radiowe i telewizyjne oraz do reemisji programów telewizyjnych i radiowych. Polska była zobowiązana do wdrożenia tych dyrektyw, ale tego nie zrobiła. Zgodnie z nieoficjalnymi informacjami, wdrożenia dyrektyw i znacznych zmian prawa autorskiego należy oczekiwać jesienią 2021 roku.

Od razu można też uspokoić: przepisy dyrektyw, które nie zostały wdrożone przez państwa członkowskie w wyznaczonym czasie nie mają bezpośredniego skutku horyzontalnego. To oznacza że osoby indywidualne (fizyczne, spółki itp.) nie mogą powoływać się na nieimplementowane w czasie dyrektywy w sporach z innymi osobami indywidualnymi. Przykładowo, art. 18 ust. 1 dyrektywy 2019/790 stanowi, że twórcy i wykonawcy zawierając umowy licencji, mają prawo do odpowiedniego i proporcjonalnego wynagrodzenia. To nie znaczy jednak, że już teraz, po upływie terminu na wdrożenie dyrektywy twórcy mogą domagać się od wytwórni podwyższenia wynagrodzenia, tak aby było ono "odpowiednie i proporcjonalne". Roszczenie takie wymaga wdrożenia przepisów dyrektywy do krajowego porządku prawnego, w szczególności z uwzględnieniem art. 18 ust. 2.

Zgodnie z art. 15 dyrektywy DSM, wydawcy prasowi otrzymają ograniczone prawo do zezwalania lub zabraniania zwielokrotniania utworów prasowych, a także prawo do odpowiedniej części przychodów z tytułu ich zwielokrotniania. Informacje szczegółowe na ten temat znajdziesz w osobnym artykule na blogu kancelarii - Ochrona publikacji prasowych w zakresie sposobów korzystania online.

Implementacja art. 16 dyrektywy 2019/790 do ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych polegać będzie na dodaniu nowych pól dozwolonego użytku. Przepis ten daje również ustawodawcy możliwość wprowadzenia rekompensat ustawowych związanych z rozszerzeniem obszaru dozwolonego użytku. Więcej na ten temat w artykule Prawo do rekompensat z tytułu dozwolonego użytku.

Art. 17 dyrektywy DSM dalece zmienia zasady odpowiedzialności platform cyfrowych udostępniających pliki online za prawa autorskie. Po implementacji dyrektywy właściciele platform staną się odpowiedzialni za kontrolę zgodności z prawem autorskim plików zamieszczanych przez ich użytkowników oraz zawieranie stosownych umów  licencyjnych. Więcej na ten temat w artykule Odpowiedzialność platform cyfrowych za treści chronione prawem autorskim

Wreszcie, art. 19 - 23 dyrektywy 2019/790 stanowią o godziwym wynagrodzenie twórców i wykonawców w ramach umów o eksploatację utworów. Czy implementacja tych przepisów zmieni zmieni rynek muzyczny w Polsce, znacznie podnosząc wynagrodzenia twórców i wykonawców? Na to, i wiele innych pytań związanych z implementacją dyrektywy DSM w tym zakresie odpowiadamy w artykule Godziwe wynagrodzenie twórców i wykonawców w ramach umów o eksploatację.

Implementacja dyrektywy 2019/790 w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym to nie początek ani koniec zmian w obszarze prawa autorskiego. Rynek cyfrowy podlega bardzo szybkim przeobrażeniom, którym prawo cały czas stara się dotrzymywać kroku. Mając pogląd na to, co zmieni się wkrótce, wraz z wdrożeniem dyrektywy DSM, przypomnijmy też istotne zmiany prawne, dokonane w ostatnim czasie.

Nowelizacja ustawy Kodeks postępowania cywilnego, która weszła w życie 1 lipca 2020 r. (Dz.U. 2020 poz. 288) wprowadza daleko idące zmiany w zakresie ochrony praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw na dobrach niematerialnych. Na jej mocy w Polsce zostały utworzone specjalistyczne sądy, zajmujące się sprawami własności intelektualnej, uregulowano procedurę przed tymi sądami, w której obowiązuje tzw. przymus adwokacko-radcowski. Oznacza to, że w postępowaniach przed sądami własności intelektualnej konieczne jest zastępstwo radcy prawnego, adwokata lub rzecznika patentowego.

Nowelizacja przyznaje nowe środki procesowe, którymi uprawnieni będą mogli posłużyć się w celu egzekwowania należnych im praw autorskim. Środki te to:

• zabezpieczenia środków dowodowych uregulowane w art. 479(96) do 479 (105) KPC;

• wyjawienie lub wydanie środka dowodowego uregulowane w  art. 479(106) do 479(110) KPC;

• wezwanie do udzielenia informacji uregulowane w art. 479(111) do 479(119) KPC .

Środki te mają na celu uzyskanie przez przyszłego (lub aktualnego) powoda informacji o faktach dotyczących naruszeń jego praw własności intelektualnej. Wiąże się to przede wszystkim z trudnością w uzyskaniu informacji od wytwórni, wydawców, prasy i innych podmiotów które dokonują masowej dystrybucji utworów w mediach tradycyjnych, ale przede wszystkim elektronicznych. Uprawniony artysta lub wykonawca zazwyczaj nie posiada wiedzy o wszystkich miejscach, w których udostępniany jest jego utwór, ilości udostępnień ani też wielkości związanych z tym przychodów. Stąd też nowe środki procesowe, które różnią  się między sobą się sposobem i zakresem udzielanej ochrony sądowej. To dlatego zamiast jednego, ustawodawca zdecydował się na pakiet trzech wzajemnie uzupełniających się środków prawnych.

Nowelizacja ustawy wprowadza polskiego porządku prawnego także dwa nowe powództwa: powództwo wzajemne oraz powództwo o ustalenie, że określone czynności nie naruszają określonego patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Uregulowania w tym zakresie zawarto w art. 479(122) - 479(129) Kodeksu postępowania cywilnego.

Piątego maja 2021 r. Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu ogłosiło konsultacje publiczne projektu ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego. Celem ustawy jest poprawa statusu materialnego osób, które uzyskają - zgodnie z ustawą - status artysty zawodowego. W tym celu ministerstwo planuje utworzyć Fundusz Wsparcia Artystów zawodowych, który będzie dopłacać artystom do składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne, a także udzielać wsparcia socjalnego i finansować stypendia. Środki na te wypłaty ministerstwo planuje pozyskać poprzez rozszerzenie opłaty reprograficznej.

Obecnie opłata reprograficzna dotyczy magnetofonów, magnetowidów, kserokopiarek, skanerów i innych podobnych urządzeń, a także czystych nośników umożliwiających powielanie utworów z wykorzystaniem tego typu urządzeń. Część z tych urządzeń, jak magnetofony czy magnetowidy, wyszły z powszechnego użytku, stąd też planowana jest zmiana katalogu urządzeń i nośników, których sprzedaż na terytorium Polski będzie wiązało się z koniecznością uiszczenia opłaty reprograficznej w wysokości od 1 do 4% kwoty brutto urządzenia lub nośnika.

Propozycja ta została szeroko oprotestowana przez branżę elektroniki użytkowej, gdyż to na niej spocząłby obowiązek wnoszenia opłaty reprograficznej od smartfonów, komputerów, tabletów, kopiarek, odtwarzaczy czy SmartTV, oraz czystych nośników danych (płyt, dysków, pendrive’ów, kart pamięci etc.). 

W momencie tworzenia tego artykułu, projekt ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego wciąż znajduje się na etapie konsultacji publicznych. Ostatnie doniesienia medialne wskazują też, że rząd, pod wpływem lobby producentów i sprzedawców elektroniki użytkowej wycofa się z dalszego procedowania tej ustawy.

Przepisy dotyczące opłaty reprograficznej nie weszły jeszcze w życie i na moment obecny nie wiadomo, czy to w ogóle nastąpi. Już teraz pojawili się jednak oszuści, którzy wysyłają pisma z żądaniem zapłaty opłaty reprograficznej od sprzedaży urządzeń elektronicznych. Należy z całą stanowczością podkreślić, że w obecnym stanie prawnym żądania tego typu są całkowicie bezzasadne.

Opisywane w niniejszym artykule zmiany prawne, zarówno te które nastąpiły niedawno, jak i te u progu których dopiero stoimy, mają bardzo szeroki zakres, wprowadzają wiele nowych rozwiązań, niekiedy całkowicie zmieniających obowiązujące dotychczas zasady, dlatego określenie ich mianem "rewolucyjnych" może nie być na wyrost.

Zmiany są potrzebne w obszarze prawa autorskiego i praw pokrewnych są z całą pewnością potrzebne. Polityka Unii Europejskiej od wielu lat koncentruje się na pobudzaniu kreatywności i innowacyjności jej mieszkańców, a przede wszystkim małych i średnich przedsiębiorstw, które stanowią podstawę gospodarki wspólnoty. To właśnie ci przedsiębiorcy - wytwórnie, wydawnictwa, producenci, wykonawcy i sami artyści -  inwestują swoje środki, poświęcają czas i pieniądze, na powstanie utworów, powinni być objęci ochroną prawną i czerpać znacznie większą część przychodów, niż platformy internetowe, które często same nic nie tworzą, a jedynie udostępniają utwory innych, mniej lub bardziej świadomie tolerując fakt naruszania prawa autorskiego przez ich użytkowników.