REGULACJA SEKTORA CHEMII

Artykuły, które od pewnego czasu były zamieszczane na blogu, w pewien sposób dążyły do zajęcia się regulacją prawną sektora chemii. Omówiliśmy podstawowe zagadnienia prawa żywnościowego, co pozwala na zajęcie się jego szczególnym elementem, jakim jest chemia żywności. Kilkanaście publikacji na blogu omawiało tematy z zakresu prawa medycznego. Dzięki temu, można płynnie przejść do prawa farmaceutycznego. Rozpoczęte zagadnienia prawa akcyzowego mogą być kontynuowane z ukierunkowaniem na sprawy branży nośników energii. Także ostatnie publikacje, dotyczące prawa budowlanego, można rozwijać ze szczególnym uwzględnieniem chemii wyrobów budowlanych. To wszystko doprowadziło do powstania tego artykułu. Ma on charakter sektorowy, obejmujący wcześniej poruszane tematy jedną, wspólną ramą. 

Dotychczas omówiliśmy przepisy, które odnoszą się do poszczególnych branż lub produktów chemicznych. Obok nich istnieją przepisy ogólne, które stosuje się zasadniczo wówczas, gdy w danym zakresie nie istnieją przepisy bardziej szczegółowe. Podstawowe znaczenie ma ustawa o substancjach chemicznych i ich mieszaninach, która w szerokim zakresie odwołuje się do rozporządzenia UE nr 1907/2006 w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) (ang. Registration, Evaluation and Authorisation of Chemicals - REACH). Rozporządzenie stosuje się bezpośrednio, to znaczy że nie wymaga implementacji do prawa polskiego. Ustawa o substancjach chemicznych i ich mieszaninach dotyczy spraw, w których rozporządzenie REACH przewiduje, że odpowiednie przepisy powinny wydać organy krajowe. Dotyczy to m.in. ustanowienia podmiotu, który w każdym kraju członkowskim UE będzie odpowiedzialny za wykonywanie zadań przewidzianych rozporządzeniem REACH, a także kontakt z Komisją Europejską i Europejską Agencją Chemikaliów (ECHA). W Polsce organem powołanym w tym celu jest Prezes Biura do spraw Substancji Chemicznych. 

Rozporządzenie REACH nakłada obowiązki prawne, które - stosując pewne skróty i uproszczenia na potrzeby tego artykułu - polegają w szczególności na:

• Obowiązku rejestracji wytwarzanych, importowanych lub wprowadzanych do obrotu substancji chemicznych, zarówno w ich postaci własnej, jako składników mieszanin i substancji zawartych w wyrobach. Obowiązek rejestracji spoczywa na każdym producencie lub importerze substancji chemicznej lub mieszaniny w ilości nie mniejszej niż 1 tona rocznie. Rejestracja nie jest wymagana w przypadku:

  • 1. leków, żywności, substancji i mieszanin wykorzystywanych w celach naukowych;

    2. substancji stwarzających minimalne ryzyko ze względu na ich podstawowe właściwości, które są wymienione w załączniku czwartym do rozporządzenia REACH (np. woda, podstawowe cukry i tłuszcze, gazy szlachetne);

    3. substancji ubocznych, powstałych w skutek naturalnie przebiegających procesów chemicznych, występujących w naturze i niektórych innych, wymienionych w załączniku piątym do rozporządzenia REACH, których rejestrację uznaje się za niewłaściwą lub niepotrzebną (np. ropa naftowa, gaz ziemny, wodór, tlen, szkło, rudy minerałów, tłuszcze i oleje roślinne i zwierzęce, sole potasu, sodu, wapnia i magnezu tych kwasów, gliceryna i inne).

    4. substancji, które zostały zarejestrowane, eksportowane poza UE, a następnie ponownie sprowadzone przez ten sam lub inny podmiot.

    5. substancji w postaci własnej lub w wyrobach, które zostały zarejestrowane, a następnie odzyskane przez ten sam lub inny podmiot w procesach odzysku odpadów;

    6. substancji stosowanych w środkach ochrony roślin i produktach biobójczych, które uznawane są za zarejestrowane;

    7. polimerów.

• Procedura rejestracji rozpoczyna się od złożenia zapytania do ECHA. Jeśli w odpowiedzi agencja ta wskaże, że konieczna jest rejestracja, przedsiębiorca jej dokonujący przygotowuje dokumentację rejestracyjną. Podstawowy zakres tej dokumentacji określa art. 10 rozporządzenia REACH. W każdym przypadku jest to dokumentacja techniczna, zawierająca informacje identyfikujące substancję lub mieszaninę i jej producenta, jej przeznaczenie, wytyczne dotyczące bezpiecznego stosowania i inne. W przypadku produkcji lub importu substancji lub mieszanin w ilości co najmniej 10 ton, konieczne jest przygotowanie raportu bezpieczeństwa chemicznego, o którym mowa w art. 14 REACH. Przygotowanie dokumentacji powinno odbywać się w programie informatycznym IUCLID, udostępnionym na stronie ECHA, zaś wysyłka wniosku - za pośrednictwem systemu REACH-IT. 

• Z wnioskiem o rejestrację substancji lub mieszaniny wiąże się konieczność wniesienia opłaty. Dokładna kwota opłaty jest wyliczana przez program informatyczny służący do przygotowywania wniosku. Przepisy, dotyczące wysokości opłat oraz przypadków, w których należy je wnosić, zostały określone w rozporządzeniu Komisji (UE) nr 340/2008 w sprawie opłat i należności wnoszonych na rzecz Europejskiej Agencji Chemikaliów na mocy rozporządzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH). W tym miejscu przywołajmy treść załącznika nr 1 do rozporządzenia, dotyczącego opłat standardowych, aby umożliwić zorientowanie się, o jakiego rzędu kwotach mówimy. Opłata standardowa pojedynczego rejestrującego za substancje w ilości 1 - 10 ton, to 1 739 EUR. Przy ilości 10 - 100 ton, kwota ta wynosi 4 674 EUR. W przedziale 100 - 1000 ton kwota opłaty to 12 501 EUR, a powyżej - 33 699 EUR. Mikro-, małe i średnie przedsiębiorstwa mogą liczyć na znaczne ulgi.

• Wytwarzanie lub import niektórych substancji i mieszanin, ze względu na wysokie ryzyko z nimi związane, wymaga nie tyle rejestracji, co uzyskania zezwolenia. Lista takich substancji i mieszanin została określona w załączniku nr 14 do rozporządzenia REACH. Wniosek o udzielenie zezwolenia składa się do ECHA, zgodnie z art. 62 rozporządzenia.

• Obowiązek przygotowywania i dostarczania odbiorcom karty charakterystyki substancji chemicznej lub jej mieszaniny, sporządzonej zgodnie z wzorem, znajdującym się w załączniku nr 2 do rozporządzenia REACH. Karta charakterystyki powinna zawierać, oprócz identyfikacji substancji, bądź określenia składników mieszaniny, informacje m.in. o środkach ochrony przy kontakcie z substancją, zasadach pierwszej pomocy, w przypadku narażenia człowieka na kontakt z nią, postępowanie w razie przypadkowego uwolnienia się jej do środowiska, informacje o warunkach magazynowania i transportu substancji lub mieszaniny i inne. 

Oprócz rozporządzenia REACH, istotne znaczenie ma również rozporządzenie (UE) nr 649/2012 dotyczące wywozu i przywozu niebezpiecznych chemikaliów (rozporządzenie PIC), w szczególności środków biobójczych, w tym pestycydów, a także chemikaliów przemysłowych, których rodzaje zostały wymienione w załączniku do rozporządzenia. W rozumieniu rozporządzenia nr 649/2012, niebezpiecznymi chemikaliami nie są jednak środki odurzające i psychotropowe ("narkotyki") oraz ich prekursory, ani też substancje mogące stanowić broń chemiczną, gdyż do nich mają zastosowanie odrębne przepisy (odpowiednio rozporządzenia UE nr 111/2005 oraz nr 428/2009). 

Podstawowe obowiązki prawne, które wynikają z rozporządzenia dot. niebezpiecznych chemikaliów, są związane z przekazywaniem informacji i uzyskiwaniem zgód na międzynarodowy obrót tego typu substancjami. Celem jest, aby organy państwowe posiadały wiedzę o tym, jakie niebezpieczne chemikalia są wprowadzane na ich terytorium przez przedsiębiorców. Aby uniknąć nielegalnego handlu niebezpiecznymi chemikaliami, również ich eksport na terytorium innych państw wymaga powiadomienia i uzyskania zgody państwa, do którego mają trafić. Wniosek o zgodę składa się elektronicznie, za pośrednictwem systemu ePIC, do wyznaczonego organu krajowego, którym w Polsce jest Prezes Biura do spraw Substancji Chemicznych. Wniosek jest przekazywany za pośrednictwem ECHA do państwa, do którego niebezpieczne chemikalia mają być dostarczone.

Rozporządzenie 649/2012 stanowi wdrożenie międzynarodowej konwencji, zawartej pod auspicjami ONZ, w sprawie procedury zgody po uprzednim poinformowaniu w międzynarodowym handlu niektórymi niebezpiecznymi substancjami chemicznymi i pestycydami, która została sporządzona w Rotterdamie dnia 10 września 1998 r. Stronami konwencji jest ponad 160 państw na świecie, w tym wszystkie należące do UE. Oprócz procedury powiadomienia i zgody, z art. 10 rozporządzenia wynika, spoczywający na przedsiębiorcach, obowiązek składania corocznego sprawozdania dotyczącego ilości importowanych i eksportowanych niebezpiecznych chemikaliów. 

Wspomnieć należy również o rozporządzeniu (UE) nr 1272/2008 w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin (rozporządzenie CLP - Classification, Labelling and Packaging). Jak sama nazwa wskazuje, rozporządzenie to dotyczy w pierwszej kolejności klasyfikacji substancji i mieszanin. Klasyfikacja ta następuje ze względu na zagrożenie, wiążące się z daną substancją lub mieszaniną. Trzeba przy tym zaznaczyć, że pojęcie "zagrożenia" jest czymś innym, niż "niebezpieczne chemikalia", o których mowa w rozporządzeniu 649/2012, które dotyczy grupy szczególnie niebezpiecznych chemikaliów. "Zagrożenie" w rozumieniu omawianego tu rozporządzenia 1272/2008 jest szersze, bo odnosi się do niekorzystnych skutków, które określona substancja lub mieszanina może wywołać m.in. w przypadku kontaktu z ciałem człowieka (np. zatrucie w razie spożycia, drażniący efekt w razie naniesienie na skórę czy wdychania oparów) lub jego częściami (np. podrażnienie oczu), w przypadku dostania się do środowiska, możliwość spowodowania pożaru czy wybuchu. Kryteria klasyfikacyjne zostały określone w załączniku pierwszym do rozporządzenia. 

Obowiązki prawne wynikające z rozporządzenia nr 1272/2008 w zakresie oznakowania substancji chemicznych i mieszanin polegają przede wszystkim na zamieszczaniu informacji na produktach (ich opakowaniach i etykietach) w formie słownej, a także graficznej - przez zamieszczanie piktogramów. Przepisy rozporządzenia są tu niezwykle szczegółowe. Określają konkretne słowa, których należy użyć do oznakowania substancji chemicznych i mieszanin, w zależności od tego, jak zostały zaklasyfikowane. Innymi słowy, przedsiębiorca dokonuje klasyfikacji substancji lub mieszaniny i stosownie do tego, jaką klasę wybrał, używa określonych w rozporządzeniu słów i piktogramów. Realizację tego obowiązku można dostrzec na opakowaniach aerozoli ("dezodorantów"), chlorowych środków do czyszczenia toalet, czy proszków do prania. Znajdują się na nich piktogramy oraz słowa typu "działa szkodliwie po połknięciu", "działa drażniąco na skórę" i podobne ostrzeżenia. Konsumenci, przyzwyczajeni do wyglądu etykiet, mogą odbierać za oczywiste wykonywanie obowiązku oznaczania substancji i mieszanin, jednakże - ze względu na obszerność i szczegółowość zapisów załączników do rozporządzenia - przysparza to pewnych trudności praktycznych. 

Obowiązki związane z ochroną środowiska oraz zdrowia i życia ludzi i zwierząt przed zagrożeniami związanymi z wytwarzaniem i obrotem substancjami chemicznymi, to kluczowe wyzwania prawne, z którymi muszą zmierzyć się przedsiębiorcy prowadzący działalność w sektorze chemii. Kluczowa rola przepisów z zakresu prawa ochrony środowiska w regulacji sektora chemii wynika z kilku przyczyn, z których najważniejszą wydaje się specyfika prowadzonej w jej ramach działalności. Przedsiębiorstwa z sektora chemii często należą do energochłonnych, wiele z nich wymaga też wykorzystania zasobów środowiska takich jak ropa, gaz ziemny czy woda. W skutek ich działania dochodzi do emisji do środowiska gazów, ścieków, odpadów, z których część może być niebezpieczna. Sprawia to, że obowiązki środowiskowe, które muszą wykonywać przedsiębiorstwa z sektora chemii, występujące na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji produktów chemicznych, są naprawdę liczne. Oczywiście, nie sposób omówić zawartości kilkudziesięciu aktów prawnych w jednym artykule. Opisujemy więc zagadnienia, które - zgodnie z naszym subiektywnym wyborem - mają znaczenie kluczowe. 

W pierwszej kolejności zwróćmy uwagę na etap rozpoczynania działalności gospodarczej w branży chemicznej. Niektóre z jej rodzajów stanowią działalność reglamentowaną, to znaczy wymagają koncesji, zezwolenia lub wpisu do rejestru działalności regulowanej. Uzasadnieniem tych sposobów ograniczenia działalności są ważne interesy publiczne, polegające na ochronie środowiska i przyrody, ale nie tylko. Najdalej idącą formą reglamentacji są koncesje. W branży chemicznej wymóg uzyskania koncesji pojawia się w ustawie - Prawo geologiczne i górnicze w stosunku do działalności polegającej na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu złóż kopalin, wydobywaniu kopalin, a także podziemnym bezzbiornikowym magazynowaniu substancji, podziemnym składowaniu odpadów i dwutlenku węgla, a także w ustawie - Prawo energetyczne w stosunku do działalności polegającej na wytwarzaniu i magazynowaniu paliw lub energii, skraplania gazu ziemnego, obrotu paliwami i energią oraz przesyłaniu dwutlenku węgla. Nieco mniej trudne jest uzyskanie pozwolenia. Liczne pozwolenia wymagane są przez przepisy ustawy - Prawo farmaceutyczne. Są to w szczególności pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego lub produktu leczniczego weterynaryjnego, na badania kliniczne, na import równoległy czy dopuszczenie do obrotu referencyjnego produktu leczniczego. W ustawie o nawozach i nawożeniu znajdujemy pozwolenie na wprowadzenie do obrotu nawozu lub środka wspomagającego uprawę roślin. Przepisy wymagają też uzyskania pozwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę lub odprowadzania ścieków. Wytwórcy biokomponentów do paliw powinni dokonać wpisu do odpowiedniego rejestru, podobnie jak konieczny jest wpis do rejestru zakładów wytwarzających produkty kosmetyczne.

Rozpoczęcie działalności w branży chemii jest często związane z budową zakładu czy instalacji przemysłowych. Tego typu przedsięwzięcia podlegają ocenie ze względu na ich wpływ na środowisko, o której mówi ustawa o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Ocenę oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko należy przeprowadzić przed rozpoczęciem inwestycji, gdyż trzeba będzie ją dołączyć do wniosku o pozwolenie na budowę. Obowiązek przeprowadzenia oceny dotyczy każdego przedsięwzięcia mogącego zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, a także - jeśli tak stwierdzi organ w drodze postanowienia - niektórych przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Rodzaje przedsięwzięć, które mogą zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, określa Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 września 2019 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Na liście, zawartej w tym rozporządzeniu, znajdują się liczne instalacje służące do wytwarzania, transportu i magazynowania substancji chemicznych. W procesie oceny oddziaływania na środowisko przedsiębiorca powinien sporządzić kartę informacyjną (w łatwiejszych przypadkach), lub raport o oddziaływaniu na środowisko (w przypadkach bardziej skomplikowanych). Raport przedstawia dane o dużej szczegółowości, w tym analizuje się w nim różne warianty przedsięwzięcia, w celu wybrania tego, który będzie jak najmniej uciążliwy dla środowiska. Na podstawie tych dokumentów organy ochrony środowiska wydają decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, w określają obowiązki przedsiębiorcy względem środowiska, w tym decydują o przyjęciu jednego z analizowanych wariantów przedsięwzięcia.

Prowadzenie działalności w branży chemicznej często wymaga korzystania ze środowiska w sposób, o którym mówi ustawa - Prawo ochrony środowiska. Obowiązki z niej wynikające dotyczą już samego projektowania instalacji przemysłowych, poprzez uwzględnianie najlepszych dostępnych technik, które ograniczą jej wpływ na środowisko. Uruchomienie instalacji powodującej wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, ścieków do wód lub do ziemi albo wytwarzanie odpadów, wymaga pozwolenia. Istnieją trzy typy pozwoleń: zintegrowane, na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz na wytwarzanie odpadów. Dodatkowo, zgodnie z przepisami ustawy - Prawo wodne, konieczne może być uzyskanie pozwoleń wodnoprawnych na pobór wód lub na wprowadzanie ścieków do wód lub ziemi. Pozwolenie zintegrowane zastępuje wszystkie te typy pozwoleń. Przypadki,w których wydanie pozwolenia zintegrowanego jest obowiązkowe, określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 sierpnia 2014 r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości. Wydanie pozwolenia, czy to określonego rodzaju, czy też zintegrowanego, następuje na wniosek użytkownika instalacji. Wymaga on dołączenia szeregu informacji, m.in. odnoszących się do prognozowanym oddziaływaniu instalacji na środowisko, a także środkach podejmowanych w celu ich minimalizacji. W pozwoleniu określa się maksymalne poziomy emisji z instalacji, a także czas jej działania. Pozwolenie wydaje się na czas nie dłuższy niż 10 lat, z wyjątkiem pozwolenia zintegrowanego, które jest ważne bezterminowo. Oprócz pozwolenia istnieje też prostrza procedura - zgłoszenia, o której mowa w art. 152 ustawy - Prawo ochrony środowiska. Procedura ta dotyczy mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, ale nie wymagających pozwolenia. O tym, kiedy pozwolenie nie jest wymagane mówi Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia

Użytkownik powinien korzystać z instalacji w ten sposób, aby nie powodować dodatkowych zanieczyszczeń środowiska. Użytkownik instalacji jest zobowiązany do okresowych pomiarów wielkości emisji substancji do środowiska. Przypadki, gdy prowadzenie pomiarów jest obowiązkowe, a także ich zakres, określa Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 7 września 2021 r. w sprawie wymagań w zakresie prowadzenia pomiarów wielkości emisji. Obowiązek prowadzenia pomiarów może być także nałożony na przedsiębiorcę w drodze decyzji administracyjnej. Pomiary muszą być wykonywane przez akredytowane laboratoria, a ich wyniki przedstawiane organom ochrony środowiska. Emisja z instalacji nie może być wyższa, niż wynika z poziomów standardowych, określonych w rozporządzeniu Ministra Klimatu z dnia 24 września 2020 r. w sprawie standardów emisyjnych dla niektórych rodzajów instalacji, źródeł spalania paliw oraz urządzeń spalania lub współspalania odpadów. W przypadku ich przekroczenia, użytkownik instalacji jest zobowiązany do powiadomienia organów ochrony środowiska. 

Przedsiębiorcy muszą ponosić opłaty środowiskowe. Są to opłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza oraz za składowanie odpadów. Podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Wysokość stawek określa Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska z dnia 4 sierpnia 2023 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2024. W razie korzystania ze środowiska bez uprzedniego uiszczenia opłat środowiskowych, należą się opłaty w podwyższonej stawce. Ponadto, niektórzy przedsiębiorcy mają obowiązek wnoszenia opłaty emisyjnej, związanej z wprowadzeniem na rynek krajowy paliw silnikowych. 

Omawiając kwestię opłat od wprowadzania gazów i pyłów do powietrza, konieczne jest odniesienie się do dwóch ustaw o podobnie brzmiących tytułach: ustawa o systemie zarządzania emisjami gazów cieplarnianych i innych substancji oraz ustawy o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych. Podstawowym założeniem systemu zarządzania i handlu uprawnieniami do emisji jest wymóg, aby przedsiębiorcy posiadali pozwolenie (certyfikat) na każdą tonę wprowadzanych gazów cieplarnianych. Nie dotyczy to wszystkich przedsiębiorców, a jedynie tych, którzy są użytkownikami instalacji, emitującej dwutlenek węgla i inne gazy cieplarniane (lista tych gazów została wskazana w załączniku nr 1 do ustawy o systemie zarządzania emisjami), a także emisji dwutlenku węgla z operacji lotniczych. W Polsce jest około 700 podmiotów objętych systemem. 

Certyfikaty do emisji mają formę elektroniczną, są zapisywane na rachunku w systemie elektronicznym prowadzonym przez organy UE. Przedsiębiorcy zobowiązani do uczestnictwa w systemie składają wnioski o otwarcie rachunku składany jest za pośrednictwem Krajowego Ośrodka Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE). Instalacje inne niż służące do wytwarzania energii elektrycznej otrzymują nieodpłatnie część certyfikatów emisji. Ilość nieodpłatnych certyfikatów ustalana jest zgodnie z przepisami Rozporządzenia delegowanego Komisji (UE) 2019/331 z dnia 19 grudnia 2018 r. w sprawie ustanowienia przejściowych zasad dotyczących zharmonizowanego przydziału bezpłatnych uprawnień do emisji w całej Unii na podstawie art. 10a dyrektywy 2003/87/WE. Z czasem ilość nieodpłatnie przyznawanych certyfikatów maleje, co ma zachęcić przedsiębiorców do podejmowania działań w celu ograniczenia emisji ze swoich instalacji. Jeżeli tego nie zrobią, mogą nabyć brakujące certyfikaty do emisji na aukcjach. Poprzez aukcje certyfikaty do emisji muszą nabywać też użytkownicy instalacji wytwarzających energię elektryczną, którzy nie otrzymują certyfikatów nieodpłatnych. Aukcje prowadzone są na elektronicznych platformach aukcyjnych. Użytkownik zobowiązany jest do przekazania informacji o tym, jaka była rzeczywista wielkość emisji z prowadzonej instalacji. Odpowiednia do tej informacji liczba certyfikatów powinna znaleźć się na jego rachunku, z następnie którego są "pobierane" (umarzane). Wydatki ponoszone przez przedsiębiorców w związku z udziałem w systemie handlu uprawnieniami do emisji są niezależne od odpłaty za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza. Innymi słowy, opłata środowiskowa za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza i tak jest należna, a rozliczenie uprawnień do emisji nie pomniejsza jej.

Oprócz emisji gazów, instalacje chemiczne często wytwarzają odpady. Oprócz wspomnianego już zezwolenia na wytwarzanie odpadów, zgodnie z ustawą o odpadach, prowadzenie działalności w zakresie zbierania odpadów i przetwarzania odpadów, również wymaga zezwolenia. Znacznie szerszy katalog podmiotów wymaga uzyskania wpisu do rejestru prowadzonego w Bazie Danych o Produktach i Opakowaniach oraz o Gospodarce Odpadami (BDO). Podmioty te zostały wskazane w art. 49 - 51 ustawy o odpadach. Szczególne obowiązki, dotyczące gospodarowania niektórymi z rodzajów odpadów, nakładają na przedsiębiorców ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi,  ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym oraz ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej. W przypadku, gdy pomimo zastosowania tych przepisów, w skutek użytkowania instalacji i tak występuje szkoda w środowisku, użytkownik może być zobowiązany do jej naprawy, zgodnie z przepisami ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie.

Omówienie podstawowych regulacji prawnych, które dotyczą przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w sektorze chemii, wymagało dosyć długiego artykułu. Wynika to z wielkości tego sektora, zróżnicowania branż i podmiotów, które w nim działają. To rodzi pewne ograniczenia w możliwościach wyciągania wniosków o charakterze ogólny, dotyczącym całego sektora. Tym, co można stwierdzić, jest:

• Przepisy służą trzem podstawowym celom: ochronie środowiska, ochronie zdrowia i życia ludzi, a także interesu państwa. Kluczowym wyzwaniem prawnym w działalności w sektorze chemii wydaje się realizacja obowiązków wynikających z prawa ochrony środowiska. Jest ich dużo, są skomplikowane i kosztowne. Ochrona zdrowia życia i ludzi jest niemniej ważna. To między innymi ze względu na zdrowie podejmujemy się ochrony środowiska. Przepisów dotyczących ludzi wydaje się nieco mniej. Odnoszą się przede wszystkim do środków ostrożności, związanych z produktami sektora chemicznego, w tym odpowiedniego ich opakowania i zamieszczania informacji. Wreszcie, system zezwoleń, rejestracji i nadzoru leży w interesie państwa, które powinno dysponować informacjami o substancjach chemicznych, np. ze względów podatkowych. 

• Treść przepisów prawnych w przeważającej większości dotyczy różnych form ograniczanie (reglamentacji) działalności w sektorze chemii. Można je podzielić na dwa typy: obowiązki i procedury. Ustawa wprowadza obowiązek (np. monitorowania emisji, składania sprawozdań), sposób sprawdzenia jego wykonania i organ, który jest do tego uprawniony, a także sankcję na wypadek niewykonania. Drugim typem przepisów są procedury, które można rozumieć jako obowiązki prawne, wymagające współdziałania organów władzy. Treść przepisów dotyczących procedur wskazuje sposób wszczęcia procedury, właściwy organ, wymagania, np. obowiązek dołączenia określonych dokumentów, przypadki, w których wydaje się decyzje pozytywne i negatywne dla wnioskodawcy. Od znacznej części decyzji można się odwołać, czego ustawy sektorowe nie regulują, odsyłając przede wszystkim do przepisów postępowania administracyjnego i cywilnego. Można wyróżnić także trzeci i czwarty typ przepisów. Za trzeci przyjmijmy przepisy dotyczące środków finansowych - opłat i kar, za czwarty zaś - prawo publiczne. Nie można zapomnieć, że akty prawne dotyczące sektora chemii, są podstawą do powołania instytucji sprawujących władzę publiczną, a także wyznaczają ich kompetencje.

• Jakość regulacji należy ocenić jako niską. Przepisów regulujących działalność w sektorze chemii jest dużo, stosowany jest złożony system odesłań, czasami mający nawet cztery stopnie (prawo międzynarodowe -> prawo UE -> ustawa -> rozporządzenie), prawo publiczne mieszane jest z prawem prywatnym, istnieje kilkanaście rodzajów zezwoleń w kilku ustawach i znacznie większa liczba przypadków, w których należy dokonać rejestracji lub wpisu. Za ułatwienia w tym zakresie można uznać możliwość uzyskania zezwolenia zintegrowanego, czy też przyjmowanie przepisów o tym, kiedy można odmówić wydania zezwolenia, przez co decyzje w niektorych sprawach mają charakter związany.

Nie jest możliwe wyczerpanie wszystkich tematów, związanych z prawem dotyczącym przedsiębiorców działających w sektorze chemii, w jednym artykule. Dlatego tak szeroko odsyłaliśmy do treści innych aktów prawnych. Zachęcamy też do lektury pozostałych artykułów na naszym blogu, dotyczącym tego tematu.