NOWE WYROBY KONOPNE

Na skutek nowelizacji ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii, która weszła w życie 7 maja 2022 r., art. 45 ustawy, wskazujący dopuszczalne prawnie cele uprawy konopi włóknistych został poszerzony o cele energetyczne, naukowo-badawcze, hodowli odmian konopi włóknistych, rekultywacji i remediacji gruntów, weterynaryjne, paszowe, pszczelarskie, nawozowe i izolacyjne, produkcji materiałów kompozytowych i naturalnych środków ochrony roślin. Traktować je należy jako nowe rynki zbytu dla producentów rolnych, decydujących się na uprawę konopi, a także osób prowadzących działalność handlową produktami konopnymi. Aby ocenić atrakcyjność nowych rynków zbytu konopi, przybliżamy bariery prawne związane z wprowadzaniem produktów do obrotu handlowego w tym zakresie. 

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii wskazuje cele i potrzeby na jakie dopuszczalna jest uprawa i skup konopi włóknistych. Ustawa nie reguluje jednak zagadnień związanych z produktami które powstają lub zawierają konopie włókniste. "Zmiana" części konopi włóknistych w produkt to jej przetworzenie. Warunki prawne przetwarzania konopi znajdują się w przepisach dotyczących produktu, który z konopi włóknistych powstaje. Przykładowo, w przypadku konopi w produktach żywnościowych, konieczne jest spełnienie wymagań prawa żywnościowego, przetwarzanie konopi włóknistych na produkty lecznicze wymaga spełnienia wymagań zawartych w Prawie farmaceutycznym itd. 

Pomimo, że cele i potrzeby wskazane w art. 45 ustawy o przeciwdziałaniu narkomani dotyczą uprawy i skupu, a nie przetwarzania, w naszej opinii także produkty, które powstają z konopi włóknistych powinny mieścić się rodzajowo w katalogu wskazywanym przez przywołany przepis. Podmioty prowadzące skup konopi włóknistych mogą podlegać kontroli także w zakresie celu podanego we wniosku o wpis do rejestru, dlatego też zasadniczo nie powinny zbywać konopi włóknistych na inne cele. Odmienna interpretacja pozbawiałaby praktycznej skuteczności przepis art. 45 ustawy. 

Istotną sprawą, którą należy mieć na uwadze planując przetwarzanie konopi włóknistych w produkty jest właściwy gatunek wykorzystywanej rośliny. Rośliny gatunków konopi włóknistych różnią się między sobą, koniecznym jest dobór właściwego gatunku względem planowanego przeznaczenia. Nie mniej istotna jest część rośliny, która ulega przetworzeniu, przy czym - zgodnie z naszą wiedzą - wykorzystanie nasion, łodyg i kwiatów jednej rośliny konopi w trzech różnych celach (uprawa dwustronna), jest również problematyczne z punktu widzenia różnic gatunków. Przy planowaniu uprawy lub skupu (bądź tylko nawiązania współpracy z podmiotami je prowadzącymi) na potrzeby przetwarzania konopi w określony rodzaj produktów, sugerujemy sięgnięcie po wiedzę specjalistyczną w zakresie odmian roślin. W momencie przygotowania niniejszego artykułu w UE dopuszczalna była uprawa 89 gatunków konopi włóknistych.

Cele i potrzeby uprawy i skupu konopi, o które nowelizacja uzupełnia katalog wskazany w art. 45 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii obejmują:

• cele energetyczne, które należy rozumieć przede wszystkim jako wykorzystanie konopi włóknistych na opał, w celu pozyskania w ten sposób  energii cieplnej. Mając na uwadze rosnące ceny surowców energetycznych, założenia polityki energetycznej UE, które obejmują również biomasę, a także ułatwienia w uzyskiwaniu wpisu do rejestru producentów konopi włóknistych, które powinny doprowadzić do obniżenia ich ceny, brykiet lub pelet konopny może budzić zainteresowanie nabywców. Innym wyrobem energetycznym z konopi biokomponenty paliw, o których mowa w ustawie ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych, która zalicza do nich czysty olej roślinny z roślin oleistych, a więc także z konopi włóknistej. Oleje roślinne przeznaczone do celów opałowych lub napędowych będą podlegać podatkowi akcyzowemu, a ich wytwarzanie, przynajmniej ze znanych odmian konopi włóknistej, nie jest aktualnie korzystne kosztowo w porównaniu do oleju z innych roślin (najczęściej do biokomponentów paliw wykorzystuje się olej sojowy).  O celach energetycznych można mówić również w kontekście wytwarzania biogazu (i energii elektrycznej) z biomasy, której konopie włókniste dostarczają bardzo dużo. Jest to również metoda przetworzenia odpadów konopi na wysokowartościowy nawóz.

• cele nawozowe - o ile wykorzystanie nawozów roślinnych na własne potrzeby rolnicze nie wiąże się ze znacznymi trudnościami, to wytwarzanie ich w celu dalszej odsprzedaży wymaga spełnienia szeregu warunków wskazanych w aktach prawa UE oraz Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu, która je częściowo wdraża do krajowego porządku prawnego.  Biomasę konopną należy zakwalifikować prawnie jako nawóz organiczny, kompost roślinny. Wprowadzenie nawozu do obrotu wymaga przeprowadzenia niezbędnych badań, określających jego przydatność, skład, dopuszczalne poziomy zanieczyszczeń, właściwego opakowania nawozu, przygotowania instrukcji, które są niezbędne do złożenia wniosku do Ministra Rolnictwa o  wydanie decyzji w sprawie pozwolenia na wprowadzenie do obrotu nawozu.

• cele rekultywacji i remediacji gruntów związane są z przywróceniem wartości użytkowej glebom zniszczonym przez przemysł, w tym poprzez usunięcie zanieczyszczeń. Cechy systemu korzeniowego konopi włóknistych prowadzą do spulchnienia i nawodnienia gleby. Biomasa konopna, przemieszana po ścięciu z glebą, prowadzi do otworzenia próchnicy. O rekultywacji gruntów stanowi rozdział piąty ustawy z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przepisy dotyczące remediacji można znaleźć w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska.

• wykorzystanie konopi włóknistych na potrzeby naturalnych środków ochrony roślin obejmuje - jak się wydaje - zarówno samodzielne przetwarzanie konopi włóknistych w celu uzyskania wyciągu, wywaru czy kompostu (na to wskazywałoby określenie "naturalne" i możliwość przeznaczenia własnej uprawy na ten cel), ale także w zakładach produkcyjnych wytwarzających środki ochrony roślin na potrzeby obrotu handlowego, zgodnie z przepisami ustawy o ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin i związanych z nią aktów prawa unijnego. Wprowadzenie do obrotu handlowego nowego środka ochrony roślin wymaga przede wszystkim uzyskania zezwolenia Ministra Rolnictwa, po przeprowadzeniu długotrwałej i kosztownej procedury (strony MR informują o około 18 miesiącach).

• cele weterynaryjne należy rozumieć przede wszystkim w kontekście wytwarzania weterynaryjnych produktów leczniczych (leków weterynaryjnych), o których mowa w ustawie Prawo farmaceutyczne, ustawie o ochronie zwierząt i związanych z nimi aktach prawnych. Procedura dopuszczenia do obrotu leków stosowanych u ludzi oraz u zwierząt charakteryzuje się wieloma podobieństwami. Podstawą są wyniki badań klinicznych weterynaryjnych dotyczących m.in. przypadków zastosowań, korzyści medycznych, czy działań niepożądanych. Ich przeprowadzenie wiąże się zazwyczaj ze znacznymi kosztami. Prawo ogranicza także obrót produktami leczniczymi weterynaryjnymi, do podmiotów posiadających zezwolenie na prowadzenie hurtowni farmaceutycznej (obrót hurtowy), zakładów leczniczych dla zwierząt i lekarzy weterynarii.  Do obrotu przez innych przedsiębiorców - po dokonaniu zgłoszenia wojewódzkiemu lekarzowi weterynarii - dopuszczone są jednak produkty lecznicze weterynaryjne wydawane bez recepty.  Jako cele weterynaryjne można też postrzegać regulację Rozporządzenie (UE) 2019/4 w sprawie wytwarzania, wprowadzania na rynek i stosowania paszy leczniczej, jednakże mając na uwadze sposób regulacji, należy je zaliczyć do prawa paszowego.

• nowelizacja ustawy zezwala na wykorzystanie konopi włóknistych na pasze, do których zalicza się substancje lub produkty, w tym dodatki, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do karmienia zwierząt. Prawo ściśle reguluje żywienie zwierząt, w celu zachowania ich dobrostanu, a także bezpieczeństwa żywności pochodzenia odzwierzęcego. W tym zakresie zastosowanie znajduje ustawa z dnia 22 lipca 2006 r. o paszach i cały szereg aktów prawa unijnego, do których odwołuje. Dotychczas rynek oferował przede wszystkim karmy dla ptaków zawierające nasiona konopne, na szersze wykorzystanie paszowe czekają łodygi cannabis sativa. Ponadto pojawiają się produkty przeznaczone dla zwierząt domowych złożone z konopi włóknistych. Je również z punktu widzenia prawa należy postrzegać jako pasze.

• cele pszczelarskie obejmują nie tylko uprawę konopi włóknistych w pobliżu pasiek w celu uzyskania miodu (jako środek spożywczy powinien spełniać wymagania określone w prawie żywnościowym). Roślina ta wykazuje również właściwości służące ochronie pszczół przed pestycydami.

• cele izolacyjne obejmują przede wszystkim produkcję wełny konopnej z włókien konopi włóknistej w celu wykorzystania jej jako materiał termoizolacyjny budynków, w miejsce popularnie stosowanej wełny mineralnej (wytwarzanej z surowców skalnych). Wyroby, które przeznaczone są do trwałego wbudowania w budynkach lub budowlach to wyroby budowlane. Wprowadzanie wyrobów budowlanych do obrotu może nastąpić w dwóch trybach. Pierwszy obejmuje wytwarzanie wyrobów budowlanych zgodnie z normami zharmonizowanymi ("unijnymi standardami technicznymi"), na podstawie deklaracji właściwości użytkowych. Wyroby budowlane, które nie są objęte normami zharmonizowanymi mogą być dopuszczone do obrotu na podstawie procedury określonej w ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych.

• wykorzystanie konopi włóknistych w celu produkcji materiałów kompozytowych można rozumieć przynajmniej dwojako. Po pierwsze, określa się nim beton konopny (hempcrete) - biokompozyt. Dopuszczalność prawna obrotu handlowego wyrobami z betonu konopnego (np. blokami) będzie również zależała od postanowień dotyczących wyrobów budowlanych. Znaczny wzrost cen materiałów budowlanych w ostatnich latach może przełożyć się na zainteresowanie ich ekologicznymi odpowiednikami wykonanymi z konopi włóknistej. Cannabis sativa jest wykorzystywana także jako substytut materiałów syntetycznych wykorzystywanych do produkcji np. kompozytów polietylenowych zbrojonych włóknami konopnymi, np. w przemyśle motoryzacyjnym. 

• cele hodowli odmian konopi włóknistych - Wspólny katalog odmian gatunków roślin rolniczych, które mogą być uprawiane w UE zawiera kilkadziesiąt odmian gatunkowych konopi włóknistych, a rejestracja kolejnych jest kwestią otwartą. Działalność w tym charakterze nie ma jedynie naukowego - a przez to niekomercyjnego - charakteru. Osoba, która doprowadziła do powstania nowej odmiany roślin może domagać się zastrzeżenia i komercyjnej eksploatacji wyłącznego prawa do niej na zasadach określonych w ustawie z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin. Prawo to można w pewnym uproszczeniu poczytywać jako "prawo autorskie do odmiany gatunkowej rośliny", które osoba, której prawo to przysługuje, może odpłatnie licencjonować na rzecz osób trzecich. Ma to sens, gdy nowa odmiana jest dobra, np. daje wyższy lub lepszy plon określonego rodzaju, czy też jest bardziej odporna na warunki lub szkodniki, bądź jej wykorzystanie jest opłacalne z innych względów.

• katalog wykorzystania konopi włóknistych, o których mowa w niniejszym artykule, pomimo że przewiduje znaczną ilość zróżnicowanych produktów, nie jest wyłączny nawet biorąc pod uwagę samą treść ustawy o narkomanii. Omawiamy tu w końcu nowe zastosowania konopi włóknistych, nie poruszając zagadnień dotyczących zastosowań, które w ustawie znajdują się od dłuższego czasu. Mając na uwadze znaczne zainteresowanie konopiami w UE, ale także UK i USA, możliwe jest, że wkrótce dowiemy się o kolejnych produktach, wytworzonych z wykorzystaniem konopi. Nie jest też wykluczone, że postaną one w Polsce, co prawo umożliwia przewidując wykorzystanie konopi włóknistych na cele naukowo-badawcze.

Niemal każdy z opisanych sposobów przetwarzania konopi włóknistych na produkty określonego rodzaju wymaga spełnienia szeregu norm prawnych, jeśli ma służyć do dalszej odsprzedaży, komercyjnego wykorzystania. Wymagania prawne są pewną dostępu do rynku wyrobów konopnych wyższego przetworzenia, jednakże inwestycje w celu sprostania im mogą okazać się trafne w sytuacji dużego nasycenia rynku produktami prostymi - suszem, olejami, czy nasionami. Zainteresowanie nowymi celami i potrzebami, dla których dopuszczalna jest w Polsce uprawa konopi włóknistych, daje możliwość skorzystania z premii związanej z pierwszeństwem na rynku tych produktów.