KONTROLA CELNO-SKARBOWA WYROBÓW KONOPNYCH

Kontrola celno-skarbowa przeprowadzana jest w trybie ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Przedsiębiorcy działający na rynku konopnym często spotykają się z tego rodzaju kontrolą, mającą na celu ustalenie, czy wprowadzane przez nich do obrotu produkty CBD stanowią przedmiot podatku akcyzowego. Kontrola celno-skarbowa jest też zazwyczaj prowadzona w sprawach dotyczących nieprawidłowości związanych z podatkiem VAT oraz w sprawach zorganizowanej przestępczości podatkowej, dotyczy więc spraw o znacznej skali. Krajowa Administracja Skarbowa to organ wyspecjalizowany, posiadający daleko idące uprawnienia służące zwalczaniu nadużyć i przestępczości finansowej. 

W sprawach mniejszej wagi, podatków dochodowych (PIT, CIT) i kontroli doraźnych przedsiębiorcy częściej mogą się spotkać z kontrolą podatkową - innym rodzajem postępowania kontrolnego, uregulowanym w przepisach Ordynacji Podatkowej. Przepisy ustawy o KAS odwołują jednakże w dużej części do Ordynacji Podatkowej, a uprawnienia kontrolowanego w obu postępowaniach - podobne. W przypadku kontroli podatkowej stosuje się przepisy ustawy - Prawo przedsiębiorców, których celem jest ograniczenie uciążliwości prowadzenia kontroli w przedsiębiorstwie. Nie stosuje się ich jednak w kontroli celno-skarbowej, w przypadku której organy kontrolne mają szersze uprawnienia.

Kontrola celno-skarbowa nie prowadzi do nałożenia na kontrolowanego przedsiębiorcę "zaległego podatku", "kary", ani innych zobowiązań podatkowych nadających się do egzekucji. Celem kontroli celno-skarbowej jest wskazanie kontrolowanemu, czy narusza przepisy prawa podatkowego, tak żeby skłonić go do samodzielnej zapłaty podatku.  Kontrola celno-skarbowa kończy się wynikiem (lub protokołem) kontroli, tj. informacją o tym, czy przedsiębiorca narusza prawo. Jeśli wynik kontroli wskazuje na naruszenie przepisów prawa przedsiębiorca może w ciągu 14 dni złożyć korektę deklaracji podatkowej w zakresie objętym kontrolą, zwalniając się od odpowiedzialności z tytułu naruszeń podatkowych.  W przypadku, gdy kontrolowany nie dokona korekty w terminie, kontrola celno-skarbowa przekształca się w postępowanie podatkowe (art. 165b Ordynacji Podatkowej). 

Uprawnienia przedsiębiorcy, u którego odbywa się kontrola celno-skarbowa, częściowo pokrywają się z tymi, które przysługują podatnikowi podczas kontroli i postępowania podatkowego. Art. 94 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej odsyła w tym zakresie do odpowiedniego stosowania wymienionych w nim przepisów Ordynacji Podatkowej, które przyznają kontrolowanemu m.in.:

• prawo uczestnictwa w postępowaniu kontrolnym, a więc zgłaszania uwag i zastrzeżeń, co do sposobu przeprowadzania kontroli, gromadzonych podczas kontroli materiałów (np. dokumentów lub próbek towaru), tak w czasie wykonywania tych czynności (należy wówczas żądać ich uwzględnienia w protokole kontroli), jak po ich wykonaniu, w formie pisemnej (art. 123 w zw. z art. 190 par. 2 i art. 192 Ordynacji Podatkowej). 

• prawo do uzyskania wyjaśnień od kontrolujących, w szczególności dotyczących tego, czego dotyczy kontrola (z jakiego powodu ma miejsce) i jakiej czynności w związku z kontrolą planuje dokonać kontrolujący (art. 121, 122 i 124 Ordynacji Podatkowej). Kontrola może odbywać się wyłącznie w zakresie wskazanym w upoważnieniu (art. 283 par. 5 Ordynacji podatkowej), a osoby ją przeprowadzające nie mogą jej rozszerzać. Przykładowo, jeśli w upoważnieniu do kontroli wymienione są wyłącznie przepisy dotyczące podatku akcyzowego, organ ją przeprowadzający nie może, niejako "przy okazji" sprawdzać prawidłowości zatrudnienia pracowników, bądź też innych okoliczności, które nie są związane z przedmiotem kontroli. 

• prawo do rozstrzygnięcia sprawy w bezstronny, obiektywny sposób, co w szczególności wyraża się w możliwości żądania aby określona osoba kontrolująca została wyłączona z udziału w postępowaniu, zarówno przy dokonywaniu czynności faktycznych (np. przeszukania lub zabezpieczenia produktów), jak też na dalszym jego etapie (art. 130 - 132a Ordynacji Podatkowej).

• prawo, aby informacje które kontrolujący pozyskał w toku prowadzenia kontroli, pozostały w tajemnicy (art. 129 oraz art. 293 - 305 Ordynacji Podatkowej).

• prawo do ustanowienia pełnomocnika, w szczególności pełnomocnika fachowego - radcy prawnego, adwokata czy doradcy podatkowego (art. 138a - 139o Ordynacji Podatkowej).

• prawo do załatwienia sprawy i zakończenia postępowania kontrolnego w wyznaczonym przez przepisy terminie (art. 63 ust. 1 ustawy o KAS). Kontrola celno-skarbowa powinna zakończyć się w ciągu trzech miesięcy, a organ kontrolujący powinien zmieścić się ze wszystkimi swoimi czynnościami w tym terminie. W przypadku przeprowadzenia czynności kontrolnych po terminie, nie mogą być one uznawane za środek dowodowy w postępowaniu. 

• prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów i kopii (art. 178 - 179a Ordynacji Podatkowej). W przypadku wykonywania czynności kontrolnych, z których sporządza się protokół, kontrolowany powinien otrzymać jego kopię (art. 290 par. 6 Ordynacji podatkowej). 

• prawo domagania się, aby organ przeprowadził mający znaczenie dla sprawy dowód (art. 188 Ordynacji Podatkowej). Jako dowód może być uznane wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem (art. 180), w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe (art. 181 Ordynacji Podatkowej).

• prawo do odmowy składania zeznań jako świadek, w określonych przez przepisy przypadkach (art. 186 Ordynacji podatkowej) oraz odmowy wyrażenia zgody na przesłuchanie jako strona.

• wnioskowania o zawieszenie postępowania, lub zawieszenia go z urzędu, gdy zajdą ku temu przesłanki wskazane w przepisach art. 201-206 Ordynacji podatkowej.

• prawo do wnoszenia zażalenia na wybrane postanowienia. Zasadą jest, że zażalenie przysługuje wtedy, gdy stanowi o tym ustawa. Przypadki dopuszczalności wniesienia zażalenia w toku kontroli celno-skarbowej dotyczą w szczególności stosowania przez organy podatkowe środków przymusu bezpośredniego, kontroli operacyjnej, czynności takich jak zatrzymanie, przeszukanie, nałożenie kary porządkowej i innych. 

• zwrotu kosztów postępowania, zgodnie z przepisami art. 264 - 271 Ordynacji podatkowej

Kontrola celno-skarbowa kończy się doręczeniem dokumentu o nazwie "wynik kontroli" lub "protokół kontroli" -  w zależności od przepisów, których przestrzeganie kontrolował organ. W dokumencie tym organ przeprowadzający kontrolę wypowiada się, czy naruszone zostały przepisy, w tym, w sprawach dotyczących produktów konopnych, czy stanowią one wyroby akcyzowe. Kontrola może oczywiście zakończyć się wynikiem pozytywnym dla podatnika, tzn. że wypełnia prawidłowo przepisy podatkowe, a posiadane produkty nie są objęte akcyzą (uwaga, nie we wszystkich sprawach organ wyda wówczas wynik lub protokół kontroli - jeśli nie doręczono go w ciągu trzech miesięcy od wszczęcia postępowania, należałoby zadzwonić do organu kontrolującego i zapytać o sprawę). W przypadku jednak, gdy organ kontrolny ustali naruszenie przepisów, zasadniczo istnieją dwie możliwości:

1. Kontrolowany może złożyć korektę deklaracji podatkowej, zarówno zaraz po wszczęciu postępowania (w terminie 14 dni od dnia doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli - art. 62 ust. 4 ustawy o KAS), jak również po otrzymaniu jego wyniku (protokołu) - również w ciągu 14 dni (art. 82 ust. 3). W wielu sprawach dotyczących produktów konopnych możliwość złożenia korekty będzie jednak bardzo trudna, jeśli nie niemożliwa. Kontrolowany przedsiębiorca musiałby samodzielnie dokonać obliczenia podatku, co jest dosyć skomplikowane zwłaszcza w przypadku, gdy nigdy nie miał z nim do czynienia. Jednocześnie należałoby zrobić korektę deklaracji vat, gdyż stawka podatku na wyroby wynosi 23%, nie zaś 8%. Ponadto w kontroli celno-skarbowej zazwyczaj wykazywane są także inne naruszenia prawa, np. brak wpisu do rejestru producentów wyrobów tytoniowych czy oznaczenia wyrobów znakami akcyzy. Tych nieprawidłowości nie da się usunąć złożeniem korekty deklaracji.

2. Kontrolowany ma prawo nie zgadzać się z oceną organu przeprowadzającego kontrolę. W tym celu, zgodnie z art. 84 ust. 4 ustawy o KAS, może w ciągu 14 dni od dnia doręczenia protokołu kontroli, wnieść do niego zastrzeżenia lub wyjaśnienia, wskazując równocześnie stosowne wnioski dowodowe. Możliwość wniesienia zastrzeżeń lub wyjaśnień dotyczy tylko postępowań zakończonych protokołem kontroli, nie zaś wynikiem kontroli. Organ kontrolny powinien rozpatrzyć zastrzeżenia i wyjaśnienia w ciągu 14 dni, co przede wszystkim będzie oznaczało przeprowadzenie wnioskowanych dowodów. Jeśli po przeprowadzeniu dowodów i zapoznaniu się z wyjaśnieniami organ podzieli zdanie podatnika, np. uznając że sprzedawane w sklepie produkty konopne nie są wyrobami akcyzowymi, wówczas nie podejmie postępowania podatkowego, zgodnie z art. 165b par. 2 Ordynacji podatkowej. W przeciwnym wypadku, jeśli organ nie zmieni stanowiska, wyda postanowienie o wszczęciu postępowania podatkowego.

Jeśli kontrolowany nie dokona korekty deklaracji, nie wniesie zastrzeżeń i wyjaśnień do protokołu, lub nie zostaną one uwzględnione, organ kontrolny wszczyna postępowanie podatkowe postanowieniem, na które nie przysługuje zażalenie (art. 83 ust. 3 Ustawy o KAS). W postępowaniu podatkowym organ uwzględni wyniki wcześniej prowadzonej kontroli celno-skarbowej, dlatego też ważne jest zgłaszanie zastrzeżeń oraz wyjaśnień do protokołu kontroli, nawet jakby organ miał początkowo ich nie uwzględnić. 

W przeciwieństwie do kontroli, której wynik ma skłonić do samodzielnego usunięcia nieprawidłowości przez podatnika, bez stosowania przymusu w tym celu, w postępowaniu podatkowym organy ustalają obowiązki podatników w sposób władczy, tzn. nakazują zapłatę podatku, lub wręcz przeciwnie - zwrot podatku nadpłaconego. Formą zakończenia postępowania podatkowego jest decyzja, która - w przypadku gdy nie zostanie zaskarżona - nadaje się do wykonania w postępowaniu egzekucyjnym, a więc z zastosowaniem środków przymusu wobec podatnika (zajęcia rachunków bankowych, nieruchomości, pojazdów itd.)

Prawa przedsiębiorcy, który jest stroną postępowania podatkowego zostały już częściowo opisane, pokrywają się bowiem z tymi, które dotyczą kontroli celno-skarbowej. Ponieważ jednak postępowanie podatkowe prowadzi do władczego rozstrzygnięcia o obowiązkach strony, podatnikowi przyznaje się dodatkowe uprawnienia. Dotyczą one w szczególności możliwości odwołania się od decyzji - początkowo do drugiej instancji, którą, w zależności od przedmiotu postępowania (rodzaju podatku) będzie najczęściej naczelnik właściwej izby administracji skarbowej lub izby celnej, a w niektórych przypadkach również samorządowe kolegium odwoławcze lub minister finansów. W przypadku, gdy w wyniku odwołania do drugiej instancji sprawa zostanie rozpatrzona ponownie negatywnie dla podatnika, istnieje również możliwość odwołania się do wojewódzkiego sądu administracyjnego i dalej - do naczelnego sądu administracyjnego.

Kontrola celno-skarbowa w wielu przypadkach jest pierwszym etapem postępowania prowadzonego przez organy administracji skarbowej w celu wykrycia przypadków naruszeń prawa. Odbywa się na początku, kontrolerzy mogą działać bez wcześniejszego powiadomienia, mogą też przybrać do pomocy Policję, w przypadku stawiania oporu. Poza kilkoma czynnościami w większości jest jednak kontrola celno-skarbowa i dalsze postępowanie podatkowe w formie papierowej, poprzez wymianę pism, które mogą być zaskarżane na kilku etapach, przy użyciu różnych środków ("rodzajów pism"). Dlatego postępowania podatkowe w Polsce potrafią trwać nawet kilka lat. Dzieje się tak przede wszystkim w przypadku, gdy podatnik odwołuje się od decyzji, zachowując stosowne do tego terminy.

Toczenie wieloletniego postępowania podatkowego z pewnością nie jest rozwiązaniem dla wszystkich przedsiębiorców. Oceniając czy warto się odwoływać, czy lepiej też poddać decyzjom organów skarbowych, warto przeanalizować trzy czynniki: wysokość kary, nieuchronność jej wystąpienia, a także koszty postępowania.