WYMOGI TECHNICZNO-BUDOWLANE BUDYNKÓW I POMIESZCZEŃ PODMIOTU LECZNICZEGO

Zgodnie z art. 22. ust. 1 i 2 ustawy o działalności leczniczej, pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą odpowiadają wymaganiom odpowiednim do rodzaju wykonywanej działalności leczniczej oraz zakresu udzielanych świadczeń zdrowotnych. Wymagania te dotyczą w szczególności warunków: ogólnoprzestrzennych, sanitarnych, instalacyjnych. Przepisy, które konkretyzują zapisy ustawy, znalazły się w kilku aktach prawnych, przede wszystkim:

• Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie - ma ono charakter podstawowy, w takim sensie, że ustanawia warunki, którym powinny odpowiadać wszystkie budynki, bez względu na rodzaj działalności, która ma w nich być prowadzona. Przepisy innych rozporządzeń, odnoszących się lokali, w których ma być prowadzona działalność lecznicza, mają charakter prawa szczegółowego i stosuje się je z pierwszeństwem przed omawianym rozporządzeniem ogólnym. Tam jednak, gdzie nie ma przepisów szczególnych, stosuje się rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. 

• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy - nie można zapomnieć, że lokale podmiotu leczniczego będą stanowić pomieszczenie przeznaczone do pracy ludzi. Rozporządzenie wskazuje wymagania, jakie powinny spełniać takie lokale. 

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 r. w sprawie szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą - określa w szczególności wymagania ogólnoprzestrzenne, dla niektórych pomieszczeń i urządzeń, ogólnobudowlane, dotyczące oświetlenia i instalacji. Załączniki do rozporządzenia określają wymagania w podziale na rodzaj udzielanych świadczeń. Określone zostały w nich: szczegółowe wymagania, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia: szpitala i szpitala jednodniowego, ambulatorium, centrum krwiodawstwa i krwiolecznictwa, pracowni badań endoskopowych, zakładu rehabilitacji leczniczej i stacji dializ. 

• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 sierpnia 2006 r. w sprawie szczegółowych warunków bezpiecznej pracy z urządzeniami radiologicznymi określa wymogi lokalu, w którym znajduje się gabinet lub pracownia rtg. Nowe rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie w sprawie wymagań, jakim powinno odpowiadać medyczne laboratorium diagnostyczne, w którym określa się warunki, jakim powinny odpowiadać lokal i wyposażenie laboratorium diagnostycznego, na moment opublikowania tego artykułu, znajduje się na etapie prac legislacyjnych. 

• dodatkowe wymagania, dotyczące lokalu i wyposażenia mogą wynikać z tzw. rozporządzeń koszykowych, bądź też rozporządzeń dotyczących standardów sprawowania opieki nad pacjentami. Wymagania te zależne są od zakresu działalności, wykonywanej przez podmiot leczniczy.

Przepisów, które należy wziąć pod uwagę projektując budynek, który ma być przeznaczony na działalność podmiotu leczniczego, jest dużo, a co gorsza, zdarzają się między nimi sprzeczności, które warto konsultować z właściwymi organami, przede wszystkim architektonicznymi i sanitarnymi. W tym kontekście kluczowa jest rola projektanta, a w szczególności uzyskanie zapewnienia umownego, że wykonany projekt uwzględnia przepisy dotyczące wykonywania działalności leczniczej w określonym zakresie, a gdyby okazało się, że tak nie jest, projektant będzie ponosił koszty związane z konsekwencjami niezgodności projektu z prawem. Zapewnienie to dotyczy sytuacji, w których określony element zostanie już wybudowany, czy też dostarczony. Zmiany projektu na etapie prowadzenia prac budowlanych zwykle nie są tak problematyczne. Rozbiórka takiego elementu i ponowne wybudowanie, tym razem, zgodnie z przepisami, potrafi pochłonąć znaczne koszty, które warto zabezpieczyć. 

Skoro projektant ma wziąć na siebie odpowiedzialność, to można się spodziewać, że będzie chciał prowadzić nadzór autorski nad budową, tak aby upewnić się, że wszystkie prace zostały wykonane zgodnie z jego projektem. Koszty sprawowania nadzoru autorskiego będą obciążać inwestora, ale w niektórych przypadkach warto je ponieść, aby uzyskać zabezpieczenie na przyszłość. Z punktu widzenia projektanta istotne może być zaś ograniczenie wysokości ewentualnego odszkodowania do kwoty wynagrodzenia umownego, wyznaczenie końcowego terminu odpowiedzialności, czy też zastrzeżenie, że konsekwencje przyszłych zmian prawnych, a także prac przeprowadzonych przez inwestora bez porozumienia z projektantem, nie będą obciążać tego ostatniego. Zatrudnienie inspektora nadzoru inwestorskiego zabezpieczy przebieg procesu budowlanego, ale nie zapewni gwarancji poprawności projektu. 

Pewne zmiany przepisów da się przewidzieć. Nie potrzeba do tego kryształowej kuli, ani kart tarota, a wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów, oraz informacji o planowanych zmianach przepisów, które dostępne są w systemach informacji prawnej. Pozwala to z pewnym wyprzedzeniem, wprowadzić niezbędne rozwiązania projektowe, które mogą wejść w życie jeszcze w czasie trwania prac budowlanych, lub niedługo po tym, oraz wymagać przebudowy. Na moment opublikowania tego artykułu istotne są m.in. zmiany dotyczące dostosowania budynków do potrzeb niepełnosprawnych(Ustawa z dnia 28 czerwca 2024 r. o zmianie ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, ustawy o dokumentach publicznych oraz ustawy o pomocy państwa w oszczędzaniu na cele mieszkaniowe), a także związane z wejściem w życie tzw. dyrektywy budynkowej EPBD (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/844 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę 2010/31/UE w sprawie charakterystyki energetycznej budynków i dyrektywę 2012/27/UE w sprawie efektywności energetycznej). 

Wymagania dla pomieszczeń podmiotów leczniczych silnie ingerują w podstawowe założenia projektu, a część z nich jest bardzo szczegółowa. Można znaleźć w nich m.in. określenie tego, jakie pomieszczenia powinny znajdować się w podmiocie leczniczym udzielającym świadczeń w danym zakresie. Przykładowo, podmiot udzielający świadczeń w leczniczych w zakresie anestezjologii (znieczulenie ogólne) powinien posiadać sale operacyjne i salę wybudzeń, co zupełnie zbędne w przypadku działalności w zakresie POZ czy opieki psychiatrycznej. Sprawia to, że uczestnicy procesu budowlanego muszą znać przeznaczenie budynku lepiej, niż tylko to, że ma być w nim wykonywana działalność lecznicza. Dodatkowo potrzebna jest informacja o tym, w jakim zakresie ma ta działalność będzie prowadzona. Ma ona podstawowe znaczenie dla projektanta, gdyż wpływa na podstawowe elementy projektu, jak ilość i rodzaj pomieszczeń, miejsce usytuowania przegród budowlanych itd. 

Przepisy w znaczny sposób ograniczają inwencję twórczą inwestora, czy projektanta. W tym przejawia się ich duża szczegółowość. Sprawia to, że pomieszczenia wszystkich podmiotów leczniczych wyglądają dosyć podobnie. Przykładowo, przepisy wymagają, aby podłogi i ściany były wykonane z twardych, zmywalnych powierzchni. To w zasadzie wyklucza możliwość stosowania wykładzin dywanowych i dywanów. Inny przykład: dostęp do łóżek pacjentów w szpitalu powinien być zapewniony przynajmniej z trzech stron, w tym dwóch dłuższych. To wymusza w zasadzie tylko jeden sposób ustawienia łóżek. Nawet taka - wydawałoby się - drobna i mało znacząca kwestia znajduje uregulowanie w przepisach. Bardzo dobra znajomość przepisów o wymaganiach pomieszczeń podmiotu wykonującego działalność leczniczą jest więc kluczem do sporządzenia prawidłowego projektu. Dlatego też zalecamy szczególną uwagę w wyborze projektanta, najlepiej takiego, który ma doświadczenie w projektach architektury medycznej, a także zabezpieczenie się omawianymi wyżej klauzulami umownymi. 

Jeżeli chodzi o sam proces budowlany, to zastosowania znajdują przepisy prawa budowlanego, które zostały omówione w odrębnym artykule. Zrezygnowaliśmy także ze szczegółowego opisywania poszczególnych wymagań budowlanych. Zajęłoby to większość artykułu, a i tak niewiele wyjaśniało, bo wymagania są zależne od zakresu działalności leczniczej. Dlatego w zakresie poszczególnych wymagań odsyłamy do tekstów aktów prawnych wskazanych w pierwszej części tego artykułu.

Lokale podmiotu leczniczego nie zawsze muszą znajdować się w oddzielnym budynku. Dopuszcza się lokalizowanie pomieszczeń podmiotu wykonującego działalność leczniczą w budynku o innym przeznaczeniu. Warunkiem jest wyodrębnienie tych pomieszczeń od używanych w innych celach. Ponadto, zazwyczaj konieczna jest zmiana przeznaczenia tej części obiektu budowlanego, zgodnie z art. 71 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane. Uwagi w tym zakresie dotyczą także sytuacji, w której podmiot leczniczy nabywa budynek, który wcześniej był użytkowany w innych celach, z zamiarem prowadzenia w nim działalności leczniczej. 

Przeznaczenie nieruchomości nie jest zapisane w gwiazdach, a w projekcie budowlanym. Projektant musi od samego początku wiedzieć, co projektuje, gdyż w odniesieniu do przeznaczenia budynku określa podstawowe parametry technologiczne, w tym charakterystykę i parametry instalacji i urządzeń technologicznych, mających wpływ na architekturę, konstrukcję, instalacje i urządzenia techniczne związane z tym obiektem. Informacje o przeznaczeniu budynku i jego części powinien posiadać zarządca nieruchomości. 

Zanim inwestor wystąpi ze zgłoszeniem zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części, powinien się przeanalizować, czy rzeczywiście jej potrzebuje. Nie chodzi tu o przesłanki, kiedy zgłoszenie jest konieczne, które określone zostały w art. 71 ust. 1 ustawy - Prawo budowlane. W tym kontekście należy zauważyć, że wykonywanie działalności leczniczej będzie powodować zmiany higieniczno-sanitarne, wskazane w tym przepisie. Istotne jest, że jeżeli prace, związane ze zmianą przeznaczenia obiektu budowlanego lub jego części, wymagają uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy, to takie wnioski należy złożyć, zamiast zgłoszenia zmiany przeznaczenia. Innymi słowy, jeśli prace związane z dostosowaniem nieruchomości lub pomieszczeń do wykonywania działalności leczniczej, zgodnie z Prawem budowlanym wymagają pozwolenia lub zgłoszenia, należy złożyć wniosek o pozwolenie na budowę lub zgłoszenie budowy. Zmiana sposobu użytkowania budynku lub jego części nastąpi "w ramach" postępowania w sprawie takiego wniosku lub zgłoszenia. 

Zmiana sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części wymaga zgłoszenia organowi administracji architektoniczno-budowlanej. Zgłoszenie może mieć formę tradycyjną - wniosku na papierze - lub elektronicznego formularza udostępnionego w serwisie e-budownictwo. Bardzo ważnym jest, że zgłoszenie to powinno nastąpić przed dokonaniem zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego lub jego części. Dla bezpieczeństwa, sugerujemy dokonać zgłoszenia po ukończeniu projektu (niektóre z danych przydadzą się do wniosku), ale przed rozpoczęciem robót budowlanych. 

Do zgłoszenia zmiany przeznaczenia nieruchomości lub jej części należy dołączyć:

1. oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane;

2. opis i rysunek określający usytuowanie obiektu budowlanego w stosunku do granic nieruchomości i innych obiektów budowlanych istniejących lub budowanych na tej i sąsiednich nieruchomościach, z oznaczeniem części obiektu budowlanego, w której zamierza się dokonać zmiany sposobu użytkowania;

3. zwięzły opis techniczny, określający rodzaj i charakterystykę obiektu budowlanego oraz jego konstrukcję, wraz z danymi techniczno-użytkowymi, w tym wielkościami i rozkładem obciążeń, a w razie potrzeby, również danymi technologicznymi;

4. zaświadczenie lub kopię zaświadczenia wójta, burmistrza albo prezydenta miasta o zgodności zamierzonego sposobu użytkowania obiektu budowlanego z ustaleniami obowiązującego miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego albo decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu lub w przypadku braku takiego planu;

5. ekspertyzę techniczną wykonaną przez osobę posiadającą uprawnienia budowlane bez ograniczeń w odpowiedniej specjalności, lub kopię takiej ekspertyzy. 

 Zmiana sposobu użytkowania może nastąpić, jeżeli w terminie 30 dni, od dnia doręczenia zgłoszenia, organ administracji architektoniczno-budowlanej, nie wniesie sprzeciwu w drodze decyzji , ale nie później niż po upływie 2 lat od doręczenia zgłoszenia. 

Ponieważ czasem zdarza się tak, że nie we wszystkich budynkach, a zwłaszcza starszych, nie ma możliwości spełnienia wszystkich norm, przepisy przewidują możliwość uzyskania odstępstwa od warunków techniczno-budowlanych. Mówi o tym art. 9 ustawy - Prawo budowlane. Odstępstwo nie może powodować zagrożenia życia ludzi lub bezpieczeństwa mienia, powodować pogorszenia warunków zdrowotno-sanitarnych i użytkowych, a także stanu środowiska. Zazwyczaj wymaga też zastosowania rozwiązań zamiennych. W kontekście zagadnień poruszanych w tym artykule, należy zauważyć, że odstępstwa mogą dotyczyć jedynie przepisów techniczno-budowlanych, tj. przede wszystkim rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Nie ma możliwości uzyskania odstępstwa od wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą.

Przepisy dotyczące warunków, którym powinny odpowiadać budynki i pomieszczenia podmiotów leczniczych są rozsiane po kilku aktach prawnych, co wywołuje wątpliwości, sprzeczności, niepotrzebnie utrudnia i wydłuża czas procesu budowlanego, a także generuje dodatkowe ryzyko. Jednym z elementów budowy, czy też przebudowy, budynku lub jego części w celu dostosowania ich do warunków, którym powinny odpowiadać podmioty lecznicze wykonujące działalność w ustalonym zakresie, powinno być zgromadzenie wszelkich stosownych przepisów, ich selekcja oraz dostosowanie projektu i robót budowlanych do ich wymagań. W tym miejscu kluczową rolę pełni projektant, który powinien przygotować projekt zgodnie z przepisami, także tymi, które dotyczą podmiotów leczniczych. Aby ograniczyć związane z tym ryzyko inwestor może w szczególności dołożyć dużej staranności w wyborze projektanta, zawrzeć odpowiednie klauzule umowne, czy też zatrunić kierownika nadzoru inwestorskiego.