FESTIWAL A IMPREZA TURYSTYCZNA

Termin "impreza turystyczna", o którym mowa w Ustawie o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych (dalej jako "Ustawa") to połączenie co najmniej dwóch różnych rodzajów usług turystycznych na potrzeby tej samej podróży lub wakacji, spełniające warunki wskazane w Ustawie. Wymienia na również rodzaje usług turystycznych, do których należą:

• przewóz pasażerów - organizatorzy festiwali rzadko oferują taką usługę uczestnikom, stąd zazwyczaj w tym zakresie rzadko występują problemy prawne.

• zakwaterowanie w celach innych niż pobytowe, które nie jest nieodłącznym elementem przewozu pasażerów jest często oferowane przez organizatorów festiwali, przede wszystkim w formie pola namiotowego, możliwości wynajmu domków letnich, bądź też skorzystania z innej formy zakwaterowania.

• wynajem pojazdów samochodowych lub innych pojazdów silnikowych - taka możliwość również rzadko udostępniana jest przez organizatorów festiwali.

• inną usługę świadczoną podróżnym, która nie stanowi integralnej części usług wymienionych powyżej.  Inne usługi świadczone podróżnym, to, zgodnie z dyrektywą 2015/2302, której polska ustawa jest implementacją, na przykład wstępy na koncerty, imprezy sportowe, wycieczki lub wstępy do parków rozrywki, wycieczki z przewodnikiem, karnety narciarskie i wypożyczanie sprzętu sportowego, takiego jak sprzęt narciarski, lub zabiegi balneologiczne (motyw 18 dyrektywy).

Mając na względzie powyższe, organizatorzy festiwali bardzo często będą wykonywać dwie z czterech usług turystycznych, tj. zakwaterowanie oraz inne usługi w postaci wstępu na koncerty. O tym, czy w ten sposób dochodzi do utworzenia imprezy turystycznej, decyduje spełnienie choćby jednej przesłanki wskazanej w art. 5 Ustawy, tj.:

• usługi turystyczne zostały połączone przez jednego przedsiębiorcę na przed zawarciem umowy obejmującej wszystkie usługi;

• usługi turystyczne są nabywane w jednym punkcie sprzedaży i zostały wybrane, zanim podróżny zgodził się dokonać zapłaty lub

• usługi turystyczne oferowane lub sprzedawane po cenie obejmującej wszystkie usługi lub po cenie całkowitej, lub gdy jedną z tych cen obciążany jest nabywca, lub

• usługi turystyczne są reklamowane lub sprzedawane przy użyciu określenia „impreza turystyczna” lub podobnego, lub

• usługi turystyczne łączone są po zawarciu umowy, na podstawie której podróżny został uprawniony do dokonania wyboru spośród różnych rodzajów usług turystycznych, lub

• usługi turystyczne są nabywane od odrębnych przedsiębiorców turystycznych za pośrednictwem powiązanych procesów rezerwacji online.

Na tym tle rodzi się zagadnienie prawne, dotyczące festiwali, które w jeden cenie lub jednym punkcie sprzedaży (stacjonarnym lub online) łączą bilet uprawniający do wstępu na koncerty oraz możliwość skorzystania z pola namiotowego lub innej formy zakwaterowania. Zgodnie z przywołanymi przepisami, powinny być kwalifikowane jako impreza turystyczna.

Z zakwalifikowaniem festiwalu jako impreza turystyczna, wiąże się szereg daleko idących obowiązków prawnych. Imprezy turystyczne tworzy ("organizuje") Organizator turystyki, w rozumieniu art. 4 pkt. 8 Ustawy. Organizator turystyki, to przedsiębiorca, który musi spełniać szereg wymogów prawnych: być wpisanym do rejestru Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystyki i Przedsiębiorców Ułatwiających Nabywanie Powiązanych Usług Turystycznych, zawierać umowy gwarancji bankowych, ubezpieczać podróżnych i przyjmować od nich wpłaty na rachunek powierniczy, odprowadzać składki na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny, czy też tworzyć umowy zgodnie z wymaganiami ustawowymi i prowadzić ich rejestr. Realizacja tych obowiązków wiąże się z koniecznością poniesienia wysokich kosztów, dlatego artykuł koncentruje się przede wszystkim na tym, w jaki sposób zorganizować festiwal muzyczny bez konieczności ich ponoszenia.

Ustawa wprowadza ponadto definicję "przedsiębiorcy turystycznego", organizator turystyki, przedsiębiorca ułatwiający nabywanie powiązanych usług turystycznych, agent turystyczny lub dostawca usług turystycznych, będący przedsiębiorcą zgodnie z przepisami prawa cywilnego lub prowadzący działalność odpłatną. To szeroka definicja, obejmująca nie tylko osoby fizyczne i prawne świadczące usługi w sposób zorganizowany, zarobkowy i ciągły, wystarcza sama odpłatność usługi, nawet jeśli świadczona jest jednorazowo.

W przypadkach, gdy ustawa mówi o podróżnym należy przez to rozumieć każdego, kto chce zawrzeć umowę lub jest uprawniony do podróżowania na podstawie umowy zawartej w zakresie stosowania ustawy. Opierając się na samym określeniu "podróżny" można wnioskować, że jest nim osoba, która podróżuje, tj. przemieszcza się po terytorium. W tym jednak przypadku dyrektywa 2015/2302 (motyw 7) wskazuje na inne rozumienie tego słowa. Pojęcie "podróżny" zbliżone jest do określenia "konsument" i obejmuje nie tylko osoby, które się przemieszczają, ale także te, które noszą się z zamiarem zawarcia umowy o świadczenie usług turystycznych wskazanych w Ustawie.  Oznacza to, że nawet jeśli organizator festiwalu nie oferuje usług przewozu, a wyłącznie innego rodzaju usługi turystyczne, festiwalowicze są podróżnymi w rozumieniu Ustawy.

W polskim prawie obowiązuje zasada ujęta łacińską paremią "lex specialis derogat legi generali", co oznacza że stosuje się prawo bardziej szczegółowe, zamiast prawa o bardziej ogólnym charakterze. Zasady organizacji festiwali regulowane są przede wszystkim przez ustawę o bezpieczeństwie imprez masowych. Należy więc zadać pytanie, czy nie jest ona prawem bardziej szczegółowym, względem ustawy o organizacji imprez turystycznych i powiązanych usługach turystycznych, która odnosi się do różnych form zakwaterowania, nie tylko w związku z organizacją festiwalu. Trzeba jednak wziąć pod uwagę, że zasada lex specialis jest regułą kolizyjną, a więc ma zastosowanie wtedy, gdy różne przepisy tej samej rangi (w tym przypadku - ustawowej) dotyczą tego samego zagadnienia i konieczne jest dokonanie wyboru, który z przepisów zastosować. Wtedy właśnie wybiera się przepis bardziej szczegółowy.

Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych nie odnosi się do organizacji miejsc zakwaterowania, związanych z organizowanym festiwalem. Jedyną wzmiankę na ten temat można znaleźć w wydanym na podstawie jej przepisów Rozporządzeniu w sprawie zakresu instrukcji postępowania w przypadku powstania pożaru lub innego miejscowego zagrożenia w miejscu i w czasie imprezy masowej, które nakazuje oznaczenie na planie lokalizacji na terenie imprezy masowej oraz na terenie przyległym pól namiotowych i biwakowych oraz kempingów, jeżeli takie są organizowane. Bardzo skąpe są też uregulowania dotyczące sprzedaży biletów, które w przypadku imprez artystyczno-rozrywkowych ograniczają się do umożliwienia organizatorom lub sprzedawcom kontroli dokumentu tożsamości nabywcy biletu.

Świadczenie usług polegających na udostępnianiu miejsc na campingach i polach biwakowych reguluje natomiast ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o usługach hotelarskich oraz usługach pilotów wycieczek i przewodników turystycznych, a przede wszystkim załącznik nr 3 do wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie. W załączniku tym przewidziane są wymagania dotyczące m.in. powierzchni campingu lub pola biwakowego, ogrodzenia, oświetlenia,  zapewnienia zaplecza sanitarnego, takiego jak toalety, dostęp do bieżącej wody i wiele innych. Bardzo istotne jest też, że prowadzenie działalności w formie campingu lub pola biwakowego wymaga uprzedniego wniosku o zaszeregowanie obiektu hotelarskiego do rodzaju pole biwakowe wpisu do właściwej ewidencji. Prawo jednocześnie nie przewiduje możliwości organizacji "doraźnego" pola biwakowego, działającego przez kilka dni, gdy odbywa się festiwal.  

Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych dotyczy zaś oferowania usług turystycznych, a także bezpieczeństwa podróżnych, rozumianego nie jako bezpieczeństwo fizyczne (o czym mowa w ustawie o imprezach masowych), ale w rozumieniu gwarancji, że impreza turystyczna się odbędzie, zgodnie z programem i zapewnieniami organizatora co do jakości świadczonych usług. 

Reasumując, w omawianym przypadku zasadniczo nie zachodzi kolizja przepisów, gdyż wszystkie trzy wymienione tu ustawy dotyczą czegoś innego. Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych - warunków odbywania się imprezy i bezpieczeństwa fizycznego uczestników, ustawa o świadczeniu usług hotelarskich - warunków prowadzenia zgodnie z prawem campingu lub pola biwakowego, zaś ustawa o imprezach turystycznych - łączenia różnego rodzaju usług, oferowania ich w sprzedaży i zabezpieczenia ich nabywców. Dlatego też nie zachodzi tu zależność lex specialis derogat legi generali.

Odwołując się do praktycznych sposobów dystrybucji biletów festiwalowych, można postawić pytanie, czy powierzenie ich sprzedaży firmie (aplikacji) bookingowej zwalniać będzie organizatora festiwalu z obowiązków wskazanych w ustawie o imprezach turystycznych? Odpowiedź jest niestety negatywna. Organizator turystyki to podmiot, który sprzedaje usługi turystyczne zarówno bezpośrednio, jak również pośrednio i wspólnie z innym przedsiębiorcom turystycznym. Powierzenie sprzedaży osobie trzeciej nie będzie więc zwalniać z obowiązków wskazanych w ustawie o imprezach turystycznych.

Ponieważ rozłączenie obowiązków organizatora i sprzedawcy nie pomoże, można zastanawiać się nad rozłączeniem podmiotu oferującego usługi festiwalowe (organizatora festiwalu) oraz oferującego usługi zakwaterowania (campingu lub pola biwakowego). W tym przypadku istotnym jest, aby nie dochodziło do połączenia tych usług w rozumieniu art. 5 ust. 1 Ustawy o imprezach turystycznych. To znaczy, że camping lub pole biwakowe nie mogą być sprzedawane razem, tj. w jednej cenie i w jednym miejscu, nawet na żądanie klienta. Dotyczy to również rezerwacji online, jeśli organizator festiwalu lub podmiot sprzedający w jego imieniu bilety przekazuje innemu przedsiębiorcy turystycznemu (operatorowi campingu lub pola namiotowego) imię i nazwisko nabywcy karnetu, adres poczty elektronicznej oraz szczegóły płatności, a zakup usługi zakwaterowania nastąpi nie później niż w ciągu 24 godzin od zakupu biletu (art. 5 ust. 1 pkt 2 lit e Ustawy). Oba te warunki - przekazanie danych oraz nabycie zakwaterowania w ciągu 24 godzin - muszą być spełnione łącznie. 

Wyłączenie to jest stosowane w praktyce festiwalowej, w szczególności w ten sposób, że karnet na festiwal oferowany jest drogą elektroniczną, zaś miejsce na campingu lub polu biwakowym można nabyć dodatkowo (od innego przedsiębiorcy niż organizator), po zgłoszeniu się do biura festiwalowego w celu wymiany biletu na opaskę. Nie jest to jednak rozwiązanie najbardziej optymalne z punktu widzenia klientów - festiwalowiczów, którzy mogą być zainteresowani nabyciem zarówno karnetu, jak i zakwaterowania, podczas rezerwacji online. Trudno jest ograniczać moment zakupu, znaczenie łatwiejszym jest uniknięcie przekazywania danych, w szczególności poprzez wymaganie, aby klient podał je ponownie na potrzeby zakupu miejsca na campingu lub polu namiotowym. Należy przy tym uważać, aby nie doprowadzić w ten sposób do świadczenia powiązanych usług turystycznych w rozumieniu art. 6 ust. 1 Ustawy, w szczególności aby nie organizator festiwalu nie kierował do nabycia usług zakwaterowania. Kierowanie należy tu rozumieć, jako bezpośredni odnośnik do nabycia usługi od konkretnego dostawcy. Kierowania nie będzie stanowić umieszczenie na stronie festiwalu linków dotyczących różnych możliwości zakwaterowania w okolicy, czy też ogólnej informacji dotyczącej zakwaterowania, bez jednoczesnego oferowania czy sprzedaży tego typu usług (zob. motyw 12 dyrektywy 2015/2302).

Art. 3 ust. 1 Ustawy wskazuje, że przepisy w niej zawarte nie dotyczą imprez turystycznych oraz powiązanych usług turystycznych, które są oferowane oraz których zamawianie i realizowanie jest ułatwiane okazjonalnie, na zasadach niezarobkowych i wyłącznie ograniczonej grupie podróżnych. Ustawodawca miał tu na myśli wyjazdy organizowane przez stowarzyszenia dla swoich członków, przez kluby sportowe, parafie itp. okazjonalnie, tzn. nie częściej niż kilka razy w roku w terminach ustalanych doraźnie przed takim wyjazdem. Przesłankę „na zasadach niezarobkowych” będą spełniać stowarzyszenia, fundacje oraz inne podmioty pozarządowe przekazujące w całości osiągnięty przychód na swoje cele statutowe. Wyklucza to zastosowanie wyłączenia, o którym mowa w przywołanym przepisie, do większych festiwali organizowanych na zasadach komercyjnych.

Kolejną możliwość uniknięcia zakwalifikowania festiwalu jako imprezy turystycznej daje art. 5 ust. 2 pkt. 1 Ustawy. Zgodnie z tym przepisem, do utworzenia imprezy turystycznej nie dochodzi, w przypadku połączenia nie więcej niż jednego rodzaju usługi turystycznej o charakterze przewozu, zakwaterowania lub wynajmu pojazdów, z jedną lub kilkoma usługami dodatkowymi (takimi jak udział w koncertach i innych wydarzeniach artystycznych i kulturalnych), jeśli usługi dodatkowe stanowią mniej niż 25% łącznej wartości połączonych usług turystycznych i nie są reklamowane jako istotny element tego połączenia, ani nie stanowią istotnego elementu z innych przyczyn. Skorzystanie z tego wyłączenia w przypadku festiwali jest niestety bardzo ograniczone. Usługi dodatkowe (koncerty) zazwyczaj stanowią w takim przypadku znaczną część ceny (powyżej 25%), koszt pola biwakowego stanowi zaś niewielką część ceny karnetu. Nie jest dopuszczalne niejako "odwrotne" stosowanie tego przepisu, a więc nie można uznawać, że utworzenia imprezy turystycznej nie dochodzi, ponieważ koszty zakwaterowania są niższe niż 25%.

Ustawa o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych przewiduje sankcje zarówno o charakterze administracyjnym, jak i karnym. Kary w trybie administracyjnoprawnym (w wysokości do 50 000 zł) zasadniczo nie będą dotyczyć organizatorów festiwali, gdyż związane są z prawidłową realizacją obowiązków pasażerów w transporcie, dotyczą przewoźników. W omawianym przypadku bardziej istotne są sankcje karne, przewidziane w przypadku organizowania imprez turystycznych lub ułatwiania ich nabycia bez wpisu do rejestru do Centralnej Ewidencji Organizatorów Turystyki i Przedsiębiorców Ułatwiających Nabywanie Powiązanych Usług Turystycznych, zabezpieczenia finansowego i składek na Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny. We wszystkich tych przypadkach zagrożenie karą jest takie samo - grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Prowadzenie działalności w formie podmiotu zbiorowego - spółki, spółdzielni, fundacji czy stowarzyszenia - nie powoduje zwolnienia od odpowiedzialności wskazanej w ustawie. Mogą podlegać jej członkowie zarządu, rad nadzorczych i komisji rewizyjnej (art. 59 ust. 1 Ustawy).

Przepisy ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych wprowadzają daleko idące wymagania dotyczące ochrony osób korzystających z usług turystycznych, za które może być uznany festiwal w szczególności w przypadku, gdy oprócz uczestnictwa w wydarzeniach kulturalno-rozrywkowych, oferuje również usługi zakwaterowania. Łączenie różnego rodzaju usług wiąże się z utworzeniem imprezy turystycznej, co powoduje po stronie organizatora konieczność ponoszenia znacznych kosztów związanych ze spełnieniem wymagań ustawowych. Stąd też nie dziwi tendencja świadczenia usług zakwaterowania związanego z festiwalem osobom trzecim, innym niż organizator festiwalu. Jednakże i w takim przypadku dokładna analiza przepisów i jest niezbędna, aby nie narazić się na wskazaną w Ustawie odpowiedzialność.