TRADYCYJNY PRODUKT LECZNICZY ROŚLINNY

Tradycyjne roślinne produkty lecznicze, jak sama nazwa wskazuje, są produktami leczniczymi, a więc substancjami i ich mieszaninami posiadającymi właściwości leczenia chorób, wykorzystywanymi do diagnozowania chorób lub w celu przywrócenia poprawienia lub modyfikacji funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne (art. 2 pkt. 32 ustawy - Prawo farmaceutyczne). Produkty lecznicze roślinne, o których mowa w art. 2 pkt 33a ustawy, to takie produkty lecznicze, które zawierają jako składnik czynny jedną lub więcej substancji roślinnych lub przetworów roślinnych. Aby wprowadzić produkt leczniczy do obrotu handlowego, niezależnie od tego, czy jest to produkt leczniczy roślinny, czy też złożony z innego rodzaju substancji, konieczne jest uzyskanie zezwolenia w dość skomplikowanej, długotrwałej i kosztownej procedurze. 

Niektóre roślinne produkty lecznicze mają odpowiednio długą historię stosowania, z której wynika, że ich wykorzystywanie w odpowiednich dawkach jest wystarczająco bepieczne i nie wymaga nadzoru lekarza. Przez odpowiednio długą historię należy rozumieć, że roślinny produkt leczniczy musiał być stosowany przez czas wynoszący co najmniej 30 lat poprzedzających datę złożenia wniosku, w tym co najmniej 15 lat w państwie członkowskim Unii Europejskiej (art. 20a ust. 5 pkt 6 ustawy - Prawo farmaceutyczne). Takie produkty lecznicze roślinne mogą być uznane za tradycyjne, co sprawia że procedura dopuszczania do obrotu handlowego jest uproszczona. W szczególności, w ramach uproszczonej procedury do rejestracji tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych nie są wymagane badania bezpieczeństwa ani badania kliniczne, które należy przeprowadzić w pełnej procedurze uzyskiwania zezwolenia na dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu. Jeżeli Prezes Urzędu Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych (dalej jako "URPL") poweźmie wątpliwości co do bezpieczeństwa tradycyjnego produktu leczniczego roślinnego,  może zwrócić się do Komitetu do spraw Roślinnych Produktów Leczniczych Europejskiej Agencji Leków o wydanie opinii w sprawie uznania przedstawionej dokumentacji za odpowiednią dla stwierdzenia tradycyjnego stosowania tradycyjnego produktu leczniczego roślinnego.

Pomimo uproszczeń, wniosek o dopuszczenie do obrotu tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych wymaga przygotowania szeregu dokumentów i danych o charakterze specjalistycznym, w tym w szczególności:

1. szczegółowych danych ilościowych i jakościowych odnoszących się do produktu leczniczego i wszystkich jego składników oraz ich nazwy powszechnie stosowane, jeżeli występują;

2. postać farmaceutyczną, moc i drogę podania oraz okres ważności produktu leczniczego, a także dane dotyczące ochrony środowiska związane ze stosowaniem oraz ze zniszczeniem produktu leczniczego, jeżeli jest to niezbędne i wynika z charakteru produktu;

3. wskazania, przeciwwskazania i działania niepożądane. 

4. dane z piśmiennictwa, w tym naukowego, lub opinie ekspertów stwierdzające, że roślinny produkt leczniczy lub produkt odpowiadający był stosowany w celach leczniczych przez okres co najmniej 30 lat poprzedzających datę złożenia wniosku, w tym co najmniej 15 lat w państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim EFTA/EOG.

5. wyniki badań farmaceutycznych: fizykochemicznych, biologicznych lub mikrobiologicznych. 

6. Charakterystyki Produktu Leczniczego, czyli ustrukturyzowanego zbioru danych o tradycyjnym ziołowym produkcie leczniczym roślinnym, przeznaczonych dla personelu medycznego, z wyjątkiem danych z badań klinicznych. Infrmacje dla pacjenta zawarte są w ulotce informacyjnej, zaś charakterystyka produktu leczniczego, zawierająca więcej i bardziej szczegółowe informacje, jest podobnym podobnym dokumentem, ale przaznaczonym dla lekarzy, farmaceutów i innych specjalistów medycznych.

Art. 20b ustawy - Prawo farmaceutyczne przewiduje dodatkowe ułatwienia w procedurze dopuszczenia do obrotu tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych. Wymóg trzydziestoletniego stosowania tradycyjnego produktu leczniczego roślinnego nie oznacza, że w tym okresie produkt leczniczy musiał być dopuszczony do obrotu. Tradycyjne stosowanie w tym okresie może polegać na wykorzystaniu produktu jako żywności, kosmetyków, surowców zielarskich lub innego typu produktów. W przypadku, gdy tradycyjny produkt leczniczy jest zarejestrowny w innym państwie UE/EOG, a także znajduje się w monografii wspólnotowej, przyjętej przez Komitet ds. Produktów Leczniczych Ziołowych (HMPC), działający przy Europejskiej Agencji Leków (EMA), możliwe jest zastosowanie skróconej procedury dopuszczenia do obrotu, polegającej na wzajemnym uznaniu, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy - Prawo farmaceutyczne. Dane zawarte w monografiach wspólnotowych są przydatne także przy formułowaniu wniosku o dopuszczenie tradycyjnego produktu leczniczego roślinnego do obrotu. Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy, podstawowe wymagania jakościowe oraz metody badań produktów leczniczych i ich opakowań oraz surowców farmaceutycznych określa Farmakopea Europejska lub jej tłumaczenie na język polski zawarte w Farmakopei Polskiej.

Pozwolenie na dopuszczenie produktu leczniczego do obrotu jest zdecydowanie czymś innym, niż pozwolenie na jego wytwarzanie. Podmiot składający wniosek o dopuszczenie do obrotu, określany przez ustawę mianem podmiotu odpowiedzialnego, może - ale nie musi - być wytwórcą podmiotu leczniczego. Podmiot odpowiedzialny może na podstawie umowy zlecić wytwarzania produktu leczniczego innej osobie, która posiada pozwolenie na wytwarzanie, o czym stanowi art. 50 ustawy - Prawo farmaceutyczne. We wniosku o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu należy wskazać wytwórcę produktu leczniczego i substancji czynnej, a także załączyć kopię pozwolenia, które posiada. 

Inne umowy, istotne podczas uzyskiwania pozwolenia na dopuszczenie do obotu tradycyjnego produktu leczniczego roślinego, to:

1. Umowa z przedstawicielem podmiotu odpowiedzialnego - osobą wyznaczona przez podmiot odpowiedzialny do stałego wykonywania jego obowiązków i uprawnień na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy. Zgodnie z art. 35a ust 2 i 3 ustawy - Prawo farmaceutyczne, wyznaczenie przedstawiciela podmiotu odpowiedzialnego następuje w drodze umowy w formie pisemnej określającej zakres uprawnień i obowiązków przedstawiciela podmiotu odpowiedzialnego. Kopię umowy oraz jej późniejsze zmiany podmiot odpowiedzialny przekazuje niezwłocznie do wiadomości Prezesa Urzędu oraz Głównego Inspektora Farmaceutycznego.

2. Umowa z osobą wykwalifikowaną odpowiedzialną za nadzór nad bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych. Osoba wykwalifikowana to taka, która posiada niezbędne wykształcenie i wiedzę, które zostały szczegółowo określone w art. 48 ustawy - Prawo farmaceutyczne. Należy zauważyć, że ustawa wyróżnia więcej niż jeden rodzaj osoby wykwalifikowanej. Osoba odpowiedzialna za nadzór nad bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych koncentruje się na działaniach już po uzyskaniu pozwolenia, wytworzeniu leku i wprowadzeniu go do obrotu handlowego, działa na rzecz podmiotu odpowiedzialnego. Ustawa - Prawo farmaceutyczne przewiduje także osobę wykwalifikowaną odpowiedzialną za zwolnienie serii. Jest to inna osoba, wykonująca inne czynności, od osoby wykwalifikowanej odpowiedzialnej za nadzór nad bezpieczeństwem. Osoba wykwalifikowana odpowiedzialna za zwolnienie serii działa na rzecz wytwórcy produktów leczniczych, a zakres jej działań obejmuje czynności związane z procesem produkcyjnym (wytwarzaniem) produktów leczniczych. W procedurze uzyskiwania pozwolenia na wprowadzenie do obrotu produktu leczniczego istotne są obie te osoby, choć na inny sposób.

3. Umowy o przeprowadzenie badań.  Zgodnie z art. 20a ust. 5 pkt 7 ustawy - Prawo farmaceutyczne, do wniosku należy dołączyć wyniki badań farmaceutycznych. Uproszczenie dla tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych polega na tym, że wnioskodawca nie musi przeprowadzać i załączać do wniosku wyników badań pozostałych dwóch typów, przewidzianych przez ustawę, a więc badań nieklinicznych oraz klinicznych.

4. W toku przygotowywania wniosku istotne są zazwyczaj także umowy o doradztwo naukowe, mające na celu zapewnienie fachowego wsparcia wsparcia w przygotowywaniu danych niezbędnych do wniosku o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu. 

 Przepisy mówią o pewnych uproszczeniach w procedurze uzyskiwania pozwolenia na dopuszczenie do obrotu tradycyjnych produktów leczniczych roślinnych, ale w pozostałym zakresie należy stosować przepisy ogólne, dotyczące dopuszczania do wszystkich produktów leczniczych, niezależnie od ich rodzaju. Wynika to m.in. z posłużenia się przez prawodawcę wyrażeniem "w szczególności" w treści art. 20a ust. 5 ustawy - Prawo farmaceutyczne, który wskazuje elementy, które powinien zawierać wniosek. Oprócz informacji wymienionych powyżej, wniosek o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu tradycyjnego produktu leczniczego ziołowego powinien zawierać:

1. opis wytwarzania produktu leczniczego, opis metod kontroli stosowanych w procesie wytwarzania, a także pisemne potwierdzenie wytwórcy produktu leczniczego, że skontrolował, przez przeprowadzenie audytu, przestrzeganie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania przez wytwórcę substancji czynnej, w miejscu prowadzenia przez niego działalności wytwórczej.

2. informacje dotyczące specjalnych wymagań co do sposobu przechowywania produktu leczniczego, wydawania pacjentom oraz unieszkodliwiania produktu przeterminowanego, wraz z oceną związanego z produktem leczniczym zagrożenia dla środowiska, oraz opis metod mających na celu ograniczenie tego zagrożenia;

3. wyniki, streszczenia oraz sprawozdania z badań farmaceutycznych: fizykochemicznych, biologicznych lub mikrobiologicznych - to badania farmaceutyczne, o których mowa powyżej. 

4. streszczenie opisu systemu nadzoru nad bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych wykorzystywanego przez podmiot odpowiedzialny. Zgodnie z art. 2 pkt 40c ustawy - Prawo farmaceutyczne, system nadzoru nad bezpieczeństwem stosowania produktów leczniczych to jest system wykorzystywany przez podmiot odpowiedzialny oraz właściwe organy do wypełniania zadań i obowiązków prawnch, mający na celu monitorowanie bezpieczeństwa dopuszczonych do obrotu produktów leczniczych, a także wykrywanie wszelkich zmian w ich stosunku korzyści do ryzyka. O obowiązkach podmiotu odpowiedzialnego w tym zakresie mówią w szczególności przepisy art. 36b i n. ustawy - Prawo farmaceutyczne. 

5. plan zarządzania ryzykiem użycia produktu leczniczego (Risk Plan Management - RPM), tj. wystąpienia niepożądanych skutków lub zagrożeń dla zdrowia pacjenta w wyniku stosowania danego leku, współmierny do zidentyfikowanych i potencjalnych zagrożeń stwarzanych przez ten produkt leczniczy oraz zapotrzebowania na dane dotyczące bezpieczeństwa, wraz ze streszczeniem tego planu.

6. wzory opakowań bezpośrednich i zewnętrznych przedstawione w formie opisowej i graficznej oraz ulotkę, wraz z raportem z badania jej czytelności. Opakowania muszą być wytworzone z odpowiednich materiałów, a także zawierać informacje, których zakres określają przepisy prawa. We wniosku o pozwolenia opis opakowania powinien być sporządzony zgodnie ze Terminami Standardowymi (Standard Terms), opracowanymi przez Komisję Farmakopei Europejskiej. O wymaganiach dotyczących ulotki informacyjnej mówi art. 26 ustawy - Prawo farmaceutyczne, a także wydane na jej podstawie Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 lutego 2009 r. w sprawie wymagań dotyczących oznakowania opakowań produktu leczniczego i treści ulotki.

7. informacje o pozwoleniach uzyskanych w innych państwach członkowskich UE/EOG.

Dokumentacja dołączana do wniosku o dopuszczenie do obrotu produktów leczniczych wszystkich rodzajów powinna mieć format Wspólnego Dokumentu Technicznego (Common Technical Document (CTD), o którym mowa w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowego sposobu przedstawiania dokumentacji dołączanej do wniosku o dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego. Wzór wniosku został określony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie wzoru wniosku o wydanie pozwolenia na dopuszczenie do obrotu produktu leczniczego. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2015 r. w sprawie sposobu ustalania i uiszczania opłat związanych z dopuszczeniem do obrotu produktu leczniczego, wniosek o pozwolenie na dopuszczenie do obrotu tradycyjnego roślinnego produktu leczniczego wymaga wniesienia opłaty urzędowej w kwocie 10080 zł (dziesięć tysięcy osiemdziesiąt złotych). Postępowanie powinno trwać nie dłużej niż 270 dni. 

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy - Prawo farmaceutyczne, przed wydaniem decyzji o dopuszczeniu produktu lecznicznego do obrotu, urząd:

1. może zażądać od podmiotu odpowiedzialnego uzupełnień lub wyjaśnień dotyczących dokumentacji,

2. może skierować do badań jakościowych produkt leczniczy, materiały wyjściowe i produkty pośrednie lub inne składniki produktu leczniczego będącego przedmiotem wniosku,

3. może zasięgnąć opinii Komisji do Spraw Produktów Leczniczych dzialającej na podstawie ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych,

4. opracowuje raport oceniający zawierający opinię naukową o produkcie leczniczym wraz z uzasadnieniem oraz streszczeniem raportu oceniającego zrozumiałym dla odbiorcy, zawierającym w szczególności informację odnoszącą się do warunków stosowania tego produktu. 

Decyzja o pozwoleniu powinna zawierać elementy określone w art. 23 ust. 1 ustawy - Prawo farmaceutyczne. W decyzji określana jest kategoria dostępności produktu leczniczego, czyli to, czy wymaga recepty i sprzedaży w aptekach. Zasady jej ustalania kategorii dostępności zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 14 listopada 2008 r. w sprawie kryteriów zaliczenia produktów leczniczego do poszczególnych kategorii dostępności. Zgodnie z art. 23g ustawy - Prawo farmaceutyczne, w przypadku tradycyjnych roślinnych produktów leczniczych nie ma możliwości wydania decyzji o dopuszczeniu do obrotu pod warunkiem spełnienia przez podmiot odpowiedzialny w określonym czasie dodatkowych obowiązków. Urząd może w drodze decyzji odmówić pozwolenia na dopuszczenie do obrotu tradycyjnego produktu leczniczego roślinnego z przyczyn, o których mowa w art. 30 ustawy - Prawo farmaceutyczne. Od decyzji o odmowie przysługuje odwołanie w postaci wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, który należy złożyć w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji o odmowie.